Afera solna – jakie mogłoby to być przestępstwo?

Opierając się tylko i wyłącznie na przekazie medialnym i nie przesądzając, która z przedstawionych niżej opcji jest właściwa, można wymienić dwa lub trzy typy czynów zabronionych, które mogłyby opisać popularną ostatnio „aferę solną”.

Zadaniem niniejszego artykułu nie jest określenie czy i kto dane przestępstwo popełnił, a jedynie opisanie kilku typów czynów zabronionych.

Wydaje się, że wyraźnie możemy dostrzec w tej sprawie dwa lub trzy przestępstw, przy czym jedno z nich znajduje się w Kodeksie karnym (przestępstwo kodeksowe), a kolejne znajdujemy w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia (przestępstwa pozakodeksowe).

Jednym z pierwszych przestępstw, które widzimy w rozdziale XX Kodeksu karnego (przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu) jest artykuł 165. Interesuje nas w tym miejscu jego paragraf pierwszy, punkt drugi, w brzmieniu:

§ 1. Kto sprowadza niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach: (…)

2) wyrabiając lub wprowadzając do obrotu szkodliwe dla zdrowia substancje, środki spożywcze lub inne artykuły powszechnego użytku lub też środki farmaceutyczne nie odpowiadające obowiązującym warunkom jakości, (…) podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Do popełnienia tego typu czynu zabronionego potrzebne jest sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób. Pojawił się jednak problem – ile osób to już „wiele”?

Nauka prawa karnego i orzecznictwo nie przesadzają jednoznacznie. Według różnych koncepcji przyjmuje się, że jest to więcej niż trzy, więcej niż sześć, więcej niż dziesięć, a nawet – dopiero – kilkanaście osób. W omawianej sytuacji jednak, jako że proceder miał trwać kilka lat, problem ten nie jest zbyt istotny.

Wymagane jest także rzeczywiste sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia. Wydaje się, że nie wystarczy sam fakt niespełnienia określonych norm dotyczących np. transportu, jeśli rzeczone niebezpieczeństwo nie powstało.

Zgodnie z postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 20 października 2006 r., zachowanie sprawcy musi czynić „konkretnym i realnym zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego w poważnym stopniu” i mieć „charakter niebezpieczeństwa powszechnego” (sygn. II AKz 284/06). Nie może to być niebezpieczeństwo abstrakcyjne i nieokreślone, musi dotyczyć nieokreślonej lub większej liczby osób (wyrok SN z 20 maja 1998 r., II KKN 37/98).

W celu dowiedzenia się, czym jest środek spożywczy szkodliwy dla zdrowia lub życia człowieka, należy zajrzeć do art. 3 ust. 3 pkt 44 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, który przyda się także w dalszych rozważaniach.

Zgodnie z definicją jest to każdy „środek spożywczy, którego spożycie w warunkach normalnych i zgodnie z przeznaczeniem może spowodować negatywne skutki dla zdrowia lub życia człowieka”.

W szczególności z takim środkiem możemy mieć do czynienia w sytuacji niespełniania warunków z działu II ustawy lub w sytuacji zawierania przezeń substancji zanieczyszczających lub zanieczyszczeń mikrobiologicznych, pozostałości skażeń promieniotwórczych, weterynaryjnych produktów leczniczych – przy czym wszystkie (każde z osobna) muszą przekraczać dopuszczalne poziomy. Warto zaznaczyć, że nie jest to jednak katalog zamknięty. Artykuł 165 Kodeksu karnego przewiduje także typ nieumyślny, który jest zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3.

Jednym z warunków podlegania odpowiedzialności karnej z art. 96 ust. 1 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia jest  „wprowadzenie do obrotu środka spożywczego powszechnie spożywanego szkodliwego dla zdrowia lub życia człowieka”.

Jest to występek, który może popełnić każdy. Nie ma tutaj jednak mowy, w przeciwieństwie do przestępstwa z art. 165 § 1 pkt 2 k.k. , o sprowadzeniu niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób, a jedynie o szkodliwości. Co więcej, jak się zdaje, w tym przypadku wystarczy szkodliwość dla jednego człowieka, a nie „wielu osób”.

Sankcja karna, jaką zagrożone jest naruszenie normy sankcjonowanej, jest  w tym przypadku grzywna, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do lat 2.

W ustępie czwartym omawianego artykułu, ustawodawca przewidział możliwość popełnienia występku nieumyślnie. W tym przypadku oczywiście redukcji ulega zagrożenie karne, do granicy kary grzywny, kary ograniczenia wolności albo kary pozbawienia wolności do roku.

Ciekawe zaostrzenie sankcji, a więc pogorszenie sytuacji sprawcy, przewiduje art. 96 ust. 3 ustawy. Mówi on o sytuacji, w której sprawca uczynił sobie z przestępstwa opisywanego w ust. 1 (lub 2) stałe źródło dochodów lub też dopuścił się go w stosunku do środków spożywczych o znacznej wartości, czego nie można wykluczyć w sytuacji długotrwałej działalności (przy przyjęciu konstrukcji czynu ciągłego).

Zgodnie z definicją kodeksową „mienie znacznej wartości” to takie, które przekracza wartość 200 000 zł. Warto zauważyć, że podobne uregulowanie co do uczynienia sobie przez sprawcę „stałego źródła dochodów” z przestępstwa przewiduje art. 65 k.k.

Kolejne przestępstwo znajduje się w art. 97 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Mowa jest w nim o produkcji lub wprowadzeniu do obrotu środka spożywczego zepsutego lub zafałszowanego. Definicja środka spożywczego zafałszowanego znajduje się w art. 3 ust. 3 pkt 45 ustawy. Jest to więc środek spożywczy, którego skład lub inne właściwości zostały zmienione, a konsument nie został o tym poinformowany (…), albo środek spożywczy, w którym zostały wprowadzone zmiany mające na celu ukrycie jego rzeczywistego składu lub innych właściwości.

Dalej ustawa wymienia przykładowe czynności wpływające na zafałszowanie, wśród nich dokonanie zabiegów, które ukryły rzeczywisty skład środka lub nadały mu wygląd środka o należytej jakości. Wszystkie zabiegi muszą przy tym, do powstania odpowiedzialności karnej, wpływać na bezpieczeństwo środka spożywczego. Istotna różnica między tym typem czynu zabronionego, a poprzednim, polega na tym, że mowa jest tutaj o „bezpieczeństwie środka spożywczego”, a nie o „szkodliwości dla zdrowia lub życia człowieka”.

Środkiem spożywczym zepsutym jest natomiast środek spożywczy, którego skład lub właściwości uległy zmianom wskutek nieprawidłowości zaistniałych na etapie produkcji, obrotu lub pod wpływem działań czynników naturalnych, takich jak: wilgotność, czas, temperatura lub światło, albo wskutek obecności drobnoustrojów, a także zanieczyszczeń, powodujących, że nie nadaje się on do spożycia zgodnie z jego przeznaczeniem (…) (art. 3 ust. 3 pkt 46 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia).

Także i tutaj mamy do czynienia z typem kwalifikowanym w przypadku dopuszczenia się przestępstwa w stosunku do środków spożywczych o znacznej wartości. O ile w typie podstawowym (art. 97 ust. 1) sprawca może obawiać się grzywny, kary ograniczenia wolności albo kary pozbawienia wolności do roku, o tyle w przypadku zaostrzonej odpowiedzialności grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 3 (art. 97 ust. 2).