Działania uczestników postępowania o stwierdzenie zasiedzenia

Postępowanie dowodowe w postępowaniu nieprocesowym, jakim jest postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia, prowadzone jest zgodnie z zasadami ogólnymi procesu. Cechą charakterystyczną jest także większa niż w procesie aktywność sądu z urzędu. Dlatego też art. 207 k.p.c. opisujący system dyskrecjonalnej władzy sędziego ma zastosowanie także w postępowaniu nieprocesowym, jednak stosuje się go nie wprost a odpowiednio ( art.13 par.2 k.p.c.), co pozwala na uwzględnienie specyfiki tego postępowania.

Postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia jest postępowaniem, w którym z reguły pomiędzy uczestnikami zachodzi spór.

Jakie środki obrony wnioskodawcy?

Środki obrony wnioskodawcy:

• korzysta z domniemania dobrej wiary ( art. 7 k.c.) oraz domniemań z k.c. dotyczących posiadania, t.j. domniemania posiadania samoistnego, ciągłości posiadania, posiadania zgodnego z prawem, posiadania nieprzerwanego.
• Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 14 marca 1993 r., III CZP 14/93– rozstrzygając przedstawione mu zagadnienie prawne, czy w postępowaniu o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie dopuszczalne jest ustalenie wbrew treści księgi wieczystej, że właścicielem nieruchomości w okresie, w którym mogło biec zasiedzenie, nie był Skarb Państwa – orzekł, że w postępowaniu o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie dopuszczalne jest obalenie domniemania wynikającego z wpisu (art. 3 ust. 1 u.k.w.h.). Wnioskodawca może więc dążyć do obalenia tego domniemania przeciwko właścicielowi nieruchomości.

Obrona uczestnika przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, przysługują mu takie same środki obrony jak pozwanemu w procesie, za wyjątkiem powództwa wzajemnego.

Może on w szczególności:

• Dążyć do obalenia domniemania dobrej wiary
• Dążyć do udowodnienia innej daty objęcia w posiadanie samoistne (czyli okresu biegu zasiedzenia) przez wnioskodawcę lub
• Dążyć do udowodnienia braku końca biegu zasiedzenia ( art. 173 k.c. , art. 121 k.c.)
• Podnosić zarzut przerwania biegu terminu zasiedzenia. Przyjmuje się, że czynnością, która przerywa bieg terminu zasiedzenia jest akcja bezpośrednio zmierzająca do pozbawienia posiadania. Czynnościami, które wywierają taki skutek są:
  – Powództwo windykacyjne
  – Wniosek o zniesienie współwłasności nieruchomości będącej w posiadaniu innego współwłaściciela
  – Wniosek o dział spadku obejmującego nieruchomość, gdy posiadacz jest uczestnikiem działu
  – Rozgraniczenie nieruchomości- w tej kwestii SN długo stał na stanowisku, że próba rozgraniczenia nie wywoła skutku przerwania biegu zasiedzenia. W późniejszych orzeczeniach (por. uchwały z dnia 27 maja 1992 r., III CZP 60/92, Lex 9077 i z dnia 28 lipca 1992 r„ III CZP 87/92, OSNC 1993/3/31), a w ostatnich latach w postanowieniach z dnia 27 maja 2009 r. (IV CSK 459/08, Lex nr 511011), z dnia 6 kwietnia 2012 r. (II CSK 395/11, Lex Nr 1170227), z dnia 25 maja 2012 r. (I CSK 474/11, nie publ.), czy z dnia 24 października 2012 r. (III CSK 310/11, nie publ.) zweryfikowany został, wywodzony z przesłanek leżących poza prawem cywilnym, pogląd o potrzebie przyznania szczególnej ochrony posiadaczowi. Po zmianach przepisów kodeksu cywilnego dokonanych w 1990 r. i wobec przyjętej w Konstytucji zasady nienaruszalności prawa własności Sąd Najwyższy uznał za niezbędną zmianę dotychczasowego kierunku wykładni poprzez przyjęcie interpretacji art. 175 k.c. w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 k.c., która zapewni należytą ochronę prawa własności. W konsekwencji za czynności skutecznie przerywające bieg zasiedzenia uznano także działania mające na celu ustalenie prawa własności, w tym także złożenie wniosku o rozgraniczenie, jeżeli jego skutkiem będzie ustalenie stanu własności terenu przygranicznego.
  – Egzekucja z nieruchomości- zgodnie z uchwała SN z dnia 22 listopada 2013r., III CZP 69/13, bieg terminu zasiedzenia nieruchomości, w stosunku do której wszczęta została egzekucja sądowa świadczeń pieniężnych, przerywa zajęcie w egzekucji z nieruchomości. Przerwanie okresu zasiedzenia następuje w chwili zajęcia przez komornika, bez znaczenia, czy nieruchomość zostanie sprzedana w toku licytacji. Na ten skutek nie ma wpływu brak świadomości dłużnika co do rozpoczęcia egzekucji.
  – Zawezwanie do próby ugodowej- Uchwała SN z dnia 28 czerwca 2006 r., III CZP 42/06. Zawezwanie posiadacza nieruchomości do próby ugodowej na podstawie art. 184 i nast. k.p.c. w sprawie wydania nieruchomości przerywa bieg terminu zasiedzenia (art. 123 § 1 pkt 1 w związku z art. 175 k.c.). Przy czym bez znaczenia jest czy ugoda w tym przedmiocie zostanie zawarta, liczy się to, że właściciel nie jest już bierny i wyraża swoje zainteresowanie co do przedmiotu zasiedzenia.

Czynności, podjęte w czasie biegu terminu zasiedzenia, które nie przerywają go to:

• Wniosek o dział spadku, gdy posiadacz nie jest uczestnikiem postępowania
• Rozgraniczenie nieruchomości nie spełniające warunku, że jego skutkiem jest ustalenie stanu własności terenu
• Uznanie przez posiadacza własności innej osoby, chyba że z okoliczności wynika, że rezygnuje z posiadania, np. zaczyna płacić czynsz
• Zgodnie z Postanowieniem Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 listopada 2004 r. I CK 276/04- Wytoczenie powództwa w trybie art. 231 § 2 KC o wykup działki będącej przedmiotem zasiedzenia nie przerywa biegu tego zasiedzenia.

Jeżeli właścicielem nieruchomości jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, a nieruchomością przeciwko której biegnie zasiedzenie jest droga publiczna przysługuje zarzut, że nie można zasiedzieć drogi publicznej. Od 1 stycznia 1999 r. grunt pod drogą publiczną może być własnością tylko Skarbu Państwa lub samorządu (art. 2a ustawy o drogach publicznych), a jeśli tak nie było, to przechodził z mocy prawa na ich własność (za odszkodowaniem). Nie jest więc możliwe zasiedzenie drogi po tej dacie. Spory o drogi mogą więc dotyczyć tylko zasiedzeń sprzed 1999 r. Przyjmuje się także, ze nie można zasiedzieć nieruchomości celu publicznego, np. urzędy, Domy Kultury, szkoły.

Środki dowodowe z jakich mogą korzystać uczestnicy to:

• Zeznania świadków ( szczególnie sąsiadów, mieszkańców danej miejscowości, którzy są w stanie potwierdzić, że wnioskodawca korzystał z gruntu jak właściciel i od jakiej daty to korzystanie się rozpoczęło)
• Zdjęcia
• Kwity potwierdzające zapłatę podatku
• Przesłuchanie stron
• Opinia biegłego ds. geodezji
• Wszelkie umowy zawierane w związku z gruntem (np. dzierżawa, najem, kontrakt na dostawy warzyw, owoców, czy mleka – z inwentarza wypasanego na nieruchomości),
• Wystąpienie o wydanie pozwolenia budowlanego

Ponieważ postępowanie o zasiedzenie jest postępowaniem nieprocesowym, na etapie postępowania dowodowego nie występuje element rozkładu ciężaru dowodów. Istotne jest także to ,że sąd może przesłuchać świadków i biegłych bez przyrzeczenia, podczas nieobecności uczestników oraz zażądać od uczestników złożenia wyjaśnień na piśmie.