Istota przelewu wierzytelności
Przelew wierzytelności (cesja) jest umową, na mocy której wierzyciel (cedent)przenosi na osobę trzecią (cesjonariusza) wierzytelność przysługującą mu wobec dłużnika. Jednostronne oświadczenie woli nie wystarczy do dokonania przelewu, który dochodzi do skutku pomiędzy dwoma stronami. Nabywca wierzytelności także musi złożyć stosowne oświadczenie woli o przyjęciu przelewu. Przelew może być odpłatny lub nieodpłatny.
Zgoda dłużnika na dokonanie przelewu nie jest wymagana
Co do zasady zgoda dłużnika na dokonanie przelewu nie jest wymagana. Dokonanie cesji wierzytelności nie zmienia bowiem jego sytuacji prawnej co do zakresu odpowiedzialności. Dochodzi tylko do jej modyfikacji podmiotowej. W miejsce dotychczasowego wierzyciela wchodzi osoba trzecia, która nabywa tę wierzytelność o takiej samej treści, jaka przysługiwała zbywcy. Wyjątkowo zgoda dłużnika na dokonanie cesji jest potrzebna, gdy taki obowiązek zostanie określony w umowie łączącej wierzyciela z dłużnikiem. W wyniku zmiany podmiotowej wierzyciela, dłużnik nie traci zarzutów, które mógł podnieść wobec wierzyciela dotychczasowego.
Przedmiotem przelewu jest wierzytelność, tj. prawo podmiotowe wierzyciela do żądania od dłużnika świadczenia wynikającego z łączącego ich stosunku prawnego. Aby wierzytelność pieniężna lub niepieniężna (może być nawet przedawniona) była przedmiotem cesji, musi być zbywalna. Dopuszcza się cesję wierzytelności obciążonej hipoteką. W niektórych sytuacjach zakaz umowy cesji wynika z ustawy, umowy lub z właściwości zobowiązania. Właśnie na te trzy przeszkody w dokonaniu przelewu wierzytelności wskazuje przepis art. 509 k.c., które należy rozwinąć.
1. Po pierwsze, zakaz cesji wierzytelności wynika z ustawy i wskazany jest wprost w przepisie artykułu. Między innymi nie można cedować na osobę trzecią prawa odkupu (art. 595 k.c.), prawa pierwokupu (art. 602 k.c.) czy też prawa dożywocia (art. 912 k.c.)
2. Po drugie, strony mogą w umowie wprowadzić zakaz zbywania wierzytelności (pactum de non cedendo). Umowny zakaz zbycia wierzytelności może być wskazany w umowie zarówno tworzącej wierzytelność, jak i w późniejszym porozumieniu stron. Wcześniej wspomniałem, że strony mogą uzależnić (ograniczyć) przelew wierzytelności od zgody dłużnika, ale mogą również uzależnić go od innych warunków, np. zachowania określonej formy umowy przelewu (wyrok SN z 25 marca 1969 r., III CRN 416/68).
3. Po trzecie, niemożność przenoszenia danej wierzytelności wynika z właściwości wierzytelności, która ma tak osobisty charakter, że nie jest uzasadniona możliwość przeniesienia swojego prawa na inną osobę, np. wierzytelności alimentacyjne lub rentowe (uchwała SN z 24 lutego 2011 r., III CZP 134/2010). Niekiedy za dopuszczalne uznaje się jednak zbycie wierzytelności alimentacyjnych już wymagalnych (w tym zakresie istnieje jednak duża niejednolitość w orzeczeniach sądowych powszechnych, mimo określonego stanowiska SN). Przeciwko dopuszczalności przelewu przemawia także to, że może on doprowadzić do zmiany tożsamości zobowiązania.
Na przykład: Nieprzenoszalna jest wierzytelność (prawo) do świadczeń z umowy renty (art. 903 k.c.), aczkolwiek można cedować roszczenia o zapłatę wymagalnych już rat rentowych. Słusznie SN uznał, że przelew wierzytelności z umów konsumenckich jest dopuszczalny (wyrok SN z 26 września 2008 r., V CSK 05/08).
Dokonanie przelewu przy występowaniu zakazów wskazanych w art. 509 k.c. powoduje jego nieważność
Cedowane na podstawie art. 509 i n. k.c. mogą być tzw. wierzytelności przyszłe, a zatem wierzytelności, które w chwili ich przeniesienia nie istnieją, a które mają powstać w przyszłości. Przykładem takich wierzytelności może być wierzytelność o zapłatę wynagrodzenia z umowy o roboty budowlane, która powstaje dopiero w chwili wykonania określonego etapu prac, a nie w dacie zawarcia umowy (wyrok SN z 26 września 2003 r., IV CKN 513/01).
Umowa cesji wierzytelności ma charakter konsensualny, a więc przechodzi na nabywcę już w momencie zawarcia umowy (solo consensu). Cedent może przenieść na cesjonariusza całą wierzytelność, jej część lub tylko świadczenie uboczne. Umowa może być zawarta w dowolnej formie, np. umowie sprzedaży, darowizny, zamiany. Kodeks nie przewiduje, aby umowa miała być zawarta w formie szczególnej.
Jednakże jeśli wierzytelność została zawarta w konkretnej formie, to przelew tej wierzytelności powinien mieć formę tożsamą, tj. jeśli wierzytelność została stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności również powinien być w formie pisemnej (art. 511 k.c.). Ta forma szczególna jest zastrzeżona tylko dla celów dowodowych (ad probationem). Za wyrokiem SN z 19 czerwca 2009 r., V CSK 461/08, niepublikowany – wierzytelność jest stwierdzona pismem w rozumieniu art. 514 k.c. także wtedy, gdy jej istnienie zostało stwierdzone przez wystawienie faktur VAT. Jeśli cedent nie powiadomi dłużnika o zbyciu wierzytelności, a ten spełni świadczenie do jego rąk, zobowiązanie wygasa, chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie.
