Kto może ogłosić upadłość?

Zgodnie z ustawą z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, możliwość ogłoszenia upadłości nie przysługuje wszystkim podmiotom prawa prywatnego. Dlatego też możliwość tą należałoby rozpatrywać w kategoriach uprawnienia, przysługującego niektórym podmiotom – jest to postępowanie dla dłużnika znacznie bardziej korzystne od postępowań egzekucyjnych, bowiem ukończenie postępowania upadłościowego daje dłużnikowi szansę na tzw. fresh start, jako że faktycznie powoduje umorzenie tych wierzytelności, których majątek dłużnika nie jest w stanie zaspokoić.

W doktrynie prawniczej (ustawa bowiem, w żadnym miejscu takim pojęciem się nie posługuje), uprawnienie do ogłoszenia upadłości zostało nazwane jako zdolność upadłościowa. Podmioty, którym ustawa przyznaje zdolność upadłościową zostały enumeratywnie wymienione w art. 5, 7-9 oraz art. 491¹ prawa upadłościowego (i żadne inne podmioty prawa, niewymienione w ustawie, nie mogą ogłosić upadłości), natomiast art. 6 wylicza podmioty, które zdolności upadłościowej nie posiadają.

Zgodnie z art. 5 ogłosić upadłość zawsze będą mogli przedsiębiorcy, w rozumieniu art. 43¹ w zw. z art. 33¹ § 1 kodeksu cywilnego. Przedsiębiorcą będzie więc osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której osobna ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (obie te przesłanki muszą być spełnione łącznie).

Takimi jednostkami organizacyjnymi będą np. spółki osobowe – spółka jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna.

Należy jednak pamiętać, iż zdolności upadłościowej nie będą posiadać oddziały przedsiębiorców ani spółka cywilna, bowiem stanowi ona jedynie porozumienie wspólników i żaden przepis prawa ani nie przyznaje jej zdolności prawnej ani tym bardziej osobowości prawnej.

Ustawa nie zawiera definicji działalności gospodarczej bądź zawodowej, jednakże odpowiednimi wydają się być poniższe definicje:

• działalność gospodarcza – zorganizowana działalność produkcyjna, handlowa czy usługowa prowadzona w celach zarobkowych;
• działalność zawodowa – wykonywanie czynności w ramach swego zawodu.

Należy pamiętać, iż posiadanie przez przedsiębiorcę zdolności upadłościowej nie jest zależne od dokonania przez niego rejestracji swej działalności w KRS lub innym rejestrze.

Zdolność upadłościową, taką samą jak przedsiębiorcy, zawsze będą miały również:

• Spółki kapitałowe – a więc spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne;
• Wspólnicy spółek partnerskich;
• Wspólnicy spółek osobowych, którzy za zobowiązania tej spółki ponoszą odpowiedzialność całym swym majątkiem – będą to więc wspólnicy spółki jawnej, komplementariusze w spółkach komandytowych i komandytowo-akcyjnych.

Ponieważ powyższe podmioty zostały przez ustawę specjalnie wymienione, wspólnicy tych spółek mają zdolność upadłościową niezależnie od spółki, w której są wspólnikami. Oznacza to, iż mogą ogłosić upadłość niezależnie od spółki, ale również sama spółka może ogłosić upadłość niezależnie od nich. Należy jednak pamiętać, iż to uprawnienie przysługuje tylko podmiotom, które są wspólnikami – natomiast osoby, który wystąpiły ze spółki (a więc byli wspólnicy), zgodnie z art. 8 § 2 mają zdolność upadłościową jeszcze przez rok, od dnia w którym zaprzestały być wspólnikami.

Art. 7 ustawy zawiera unormowanie, które w doktrynie prawniczej nazywane jest tzw. pośmiertną zdolnością upadłościową. Oznacza to, iż w ciągu roku od dnia śmierci przedsiębiorcy (i tylko przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, w szczególności przepisu tego nie stosujemy do wymienionych powyżej wspólników spółek), ciągle można ogłosić jego upadłość. Z oczywistych względów, wniosek o taką upadłość nie może zostać złożony przez samego dłużnika – uprawnienie to przysługuje wierzycielom, spadkobiercom a także małżonkowi (a więc osobie, która w chwili śmierci przedsiębiorcy pozostawała z nim w związku małżeńskim) oraz dzieciom lub rodzicom zmarłego, nawet jeśli nie będą po nim dziedziczyć.

Zakończenie prowadzenia działalności gospodarczej nie powoduje jednak automatycznie utraty zdolności upadłościowej. Zgodnie bowiem z art. 8 ustawy, w ciągu roku od dnia wykreślenia przedsiębiorcy, będącego wyłącznie osoba fizyczną, z właściwego rejestru (a więc w momencie, w którym decyzja o wykreśleniu przedsiębiorcy z ewidencji działalności gospodarczej stała się ostateczna), ciągle można złożyć wniosek o jego upadłość. Podobnie jak w przypadku przepisu art. 7, także w tym przypadku termin roczny jest terminem materialnoprawnym, a więc nie ulega przedłużeniu ani nie może zostać przywrócony.

Tak jak zostało to już zasygnalizowane, prawo upadłościowe posługuje się takim rozumieniem pojęcia przedsiębiorcy, jakie zostało ujęte w kodeksie cywilnym, a nie w innych ustawach. Stąd wynika przepis art. 8, który przyznaje zdolność upadłościową takim osobom fizycznym, które co prawda nie dopełniły obowiązku zarejestrowania swojej działalności gospodarczej w ewidencji działalności gospodarczej, ale którą to działalność osoby takie faktycznie prowadziły (bowiem do dla zdolności upadłościowej nie ma znaczenia wpis przedsiębiorcy do rejestru). W stosunku do takiej osoby, można również żądać jej upadłości w przeciągu roku od dnia, w którym osoba fizyczna taką działalność gospodarczą faktycznie zakończyła.

Szczególny typ zdolności upadłościowej przyznaje art. 491¹ prawa upadłościowego, bowiem w  pewnych szczególnych przypadkach, upadłość mogą także ogłosić osoby fizyczne nie prowadzące działalności gospodarczej (tzw. upadłość konsumencka). Tymi osobami fizycznymi będą więc te wszystkie podmioty, które nie zostały wymienione w powyższych przepisach, a więc osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami, wspólnicy spółek, którzy za zobowiązania swych spółek ponoszą jedynie ograniczona odpowiedzialność (a więc komandytariusze w spółkach komandytowych oraz akcjonariusze w spółkach komandytowo-akcyjnych), akcjonariusze w spółkach akcyjnych i udziałowcy w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, a także osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne. Natomiast podmioty wymienione w art. 8 i 9 będę mogły ogłosić upadłość konsumencką dopiero po upływie w/w rocznego terminu. Upadłości konsumenckiej nie można jednak nigdy prowadzić po śmierci dłużnika, a więc nie stosujemy przepisu art. 7.

Natomiast art. 6 ustawy zawiera katalog podmiotów, których upadłości nigdy nie będzie można ogłosić.

Mowa tutaj o:

• Skarbie Państwa;
• Jednostkach samorządu terytorialnego;
• publicznych samodzielnych zakładach opieki zdrowotnej;
• instytucjach i osobach prawnych utworzonych w drodze ustawy, chyba że ustawa ta stanowi inaczej, oraz utworzonych w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą;
• osobach fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne – (choć mogą ogłosić upadłość konsumencką);
• uczelniach – zarówno publicznych jak i prywatnych;
• NBP (na podstawie art. 58 ustawy o NBP).