Jak obliczać terminy w prawie cywilnym?
Pojęcie „termin” w polskim kodeksie cywilnym, określa czas, z którego upływem lub nadejściem, wiążą się rozmaite skutki prawne, takie jak:
nabycie lub utrata przed podmiot prawa prywatnego określonych uprawnień, powstanie bądź ustanie stosunku prawnego, przedawnienie roszczeń bądź wygaśnięcie uprawnienia lub prawa podmiotowego1.
Spis treści
Termin w prawie cywilnym
Jest ono w kodeksie cywilnym używane w dwóch znaczeniach. Po pierwsze rozumiemy przez to pewien konkretny punkt czasowy – moment, z którego nastaniem, wystąpią wyżej wymienione skutki prawne.
Po drugie, pojęcie termin jest stosowane do określenia pewnego okresu (odcinka czasu), którego upływ wywołuje pewne określone skutki prawne. Najbardziej charakterystycznym przejawem takiego użycia pojęcia terminu, są terminy przedawnienia roszczeń określone w art. 118 k.c.
Okres przedawnienia to nic innego, jak właśnie pewien odcinek czasu, z którego upływem, wygasa możliwość dochodzenia roszczeń. Z uwagi na skutek prawny, jaki powstaje wraz z nadejściem (bądź upływem) terminu, doktryna rozróżnia terminy początkowe i końcowe – w zależności od tego, czy skutek prawny będzie polegał na powstaniu, czy ustaniu czynności prawnej2.
Ustalenie terminu
Zgodnie z art. 110 k.c. ustalenie terminu, którego nadejście lub upływ wywoła określone w nim skutki prawne, może zostać dokonane wprost w ustawie, orzeczeniu sądu lub decyzji innego organu administracyjnego albo w czynności prawnej, co wynika z ogólnej zasady wprowadzającej swobodę czynności prawnej.
Strony danego stosunku prawnego, mogą według własnego uznania modelować zawieraną czynność prawną, dotyczy to również swobody określenia dla niej odpowiednich terminów. Należy jednak pamiętać, iż w pewnych przypadkach, niedopuszczalne jest zastrzeżenie terminu w treści czynności prawnej.
Jednakże takie ograniczenie musi wprost wprowadzać konkretny przepis prawa (przykładem jest chociażby art. 157 k.c, który mówi iż własność nieruchomości nie może być przeniesiona z zastrzeżeniem terminu lub art. 1018, który wprowadza rygor nieważności do oświadczenia o przyjęciu spadku, złożonego z zastrzeżeniem terminu).
Warto również wspomnieć, iż w przeciwieństwie do warunku, który powstanie bądź ustanie skutków czynności prawnych, dla której został zastrzeżony, uzależnia od zdarzenia przyszłego i niepewnego, zastrzeżenie terminu jest uznawane za zdarzenie przyszłe, ale pewne. Wiąże się to z nieuchronności upływu czasu, którego nie można zatrzymać.
Sposoby zastrzeżenia terminu w treści czynności prawnej
Jest wiele sposobów zastrzeżenia terminu w treści czynności prawnej. Niekoniecznie czynność prawna musi wskazywać dokładną datę (np. skutek prawny czynności X nastąpi 01.01.2014r.), której nadejście będzie oznaczać powstanie tego skutku.
Zgodnie ze wspomnianą już zasadą swobody kształtowania stosunku prawnego przed podmioty prawa, zastrzeżenie terminu może być dokonane przez podanie okresu czasu, którego upływ wywoła skutek prawny czynności ( np. skutek prawny czynności X nastąpi po upływie 10 lat).
Terminy mogą być jednakże oznaczane również w sposób bardziej ogólny, za pomocą określonych zdarzeń, które wystąpią (bądź mogą wystąpić) w przyszłości np. skutek prawny czynności X nastąpi wraz z nadejściem zimy, w momencie ukończenia studiów bądź w momencie śmierci Y. Takie jednak określenie terminu (w przeciwieństwie do określania kalendarzowego, czyli po konkretnej dacie) może być niekiedy wyłączone z mocy prawa.
Rygor taki wprowadza np. art. 33 prawa wekslowego i czekowego, który mówi, iż weksel może być płatny tylko po konkretnie określonej dacie.
Sposoby obliczania terminów, określone w przepisach artykułów 110 – 116 k.c. nie mają zastosowania tylko i wyłącznie do stosunków prawnych należących do szeroko rozumianego prawa cywilnego. Z powyższych reguł interpretacyjnych korzystają również inne dziedziny prawa – powyższe przepisy stosujemy również podczas obliczania terminów wynikających z prawa pracy (art. 300 k.p.) lub terminów wynikających z postępowania cywilnego (art. 165 § 1 k.p.c.).
Zgodnie z art. 111 k.c. termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia (czyli o północy). Do biegu terminu nie wliczamy jednak dnia, w którym nastąpiło zdarzenie zapoczątkowujące ten termin. Co oznacza, że umowa zawarta 1 stycznia na czas 5 dni skończy się 6 stycznia o północy.
Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu. Umowa zawarta 1 stycznia na okres 3 miesięcy zakończy się 1 kwietnia o północy.
Natomiast umowa zawarta w poniedziałek na okres 4 tygodni zakończy się w pierwszy poniedziałek, po upływie tych 4 tygodni, o północy. Jeżeli natomiast, w ostatnim dniu miesiąca nie byłoby takiego dnia odpowiadającego nazwą lub datą początkowemu dniowi terminu, to wtedy termin kończy się z upływem ostatniego dnia miesiąca, a więc jeżeli koniec umowy przypadałby na 29 lutego, a dany rok nie byłby rokiem przestępnym, to umowa zostałaby zakończona 28 lutego o północy. Należy jednak pamiętać, iż przy obliczaniu wieku osoby fizycznej, termin ten upływa z początkiem ostatniego dnia. Pełnoletniość nabywa się więc w dacie urodzin, a nie gdy dzień daty urodzin się kończy.
Jeżeli termin jest oznaczony takimi pojęciami jak początek, środek lub koniec miesiąca, to rozumiemy przez to pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień tego miesiąca. Natomiast termin półmiesięczny zawsze jest równy 15 dniom, także w przypadku miesiąca lutego. A więc bieg terminu umowy zawartej 1 stycznia na okres półmiesięczny, rozpocznie się 2 stycznia (zgodnie z ogólną regułą z art. 111 k.c.) i zakończy 15 stycznia o północy.
Jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, to miesiąc zawsze liczymy za 30 dni a rok za dni 365. Ten sposób obliczania terminów, ma zastosowanie, gdy terminy oznaczone w miesiącach lub latach biegną z przerwami np. umowa dotyczy tylko kilku miesięcy w roku. W przypadku wyznaczenia terminu kwartalnego lub półrocznego, dla którego ciągłość nie jest wymagana, termin kwartalny będzie oznaczał 90 dni (trzy miesiące po 30 dni), a termin półroczny 180 dni (sześć miesięcy po 30 dni).
Przyjmuje się również, że jeżeli termin, którego ciągłość nie jest wymagana, został oznaczony w tygodniach, to tydzień należy liczyć za siedem dni.
Jeżeli koniec terminu do dokonania jakiejś czynności (np. termin do wniesienia pisma procesowego) przypada na dzień ustawowo wolny od pracy (które to dni wymienione są enumeratywnie w ustawie z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy – szczególnie należy zauważyć, iż sobota nie jest uznawana za dzień wolny od pracy) to termin upływa dnia następnego np. jeżeli termin do wniesienia apelacji upływa 15 sierpnia, to zgodnie z tym przepisem, istnieje możliwość wniesienia takiego pisma ostatecznie przed upływem 16 sierpnia.