Obowiązek alimentacyjny rodziców na rzecz dzieci

Obowiązek alimentacyjny rodziców w stosunku do swoich dzieci zawarty jest w treści art. 133 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Obowiązek alimentacyjny rozumiemy jako wymóg dostarczania środków utrzymania (art. 128 k.r.o.), który wywodzony jest z generalnego sformułowania przepisu art. 87 k.r.o. stanowiącego, iż rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się (także materialnego).

Kto ponosi obowiązek świadczeń alimentacyjnych?

Rodzicami w rozumieniu art. 133 k.r.o, którzy ponoszą obowiązek świadczeń alimentacyjnych będą nie tylko ojciec dziecka i jego matka, ale również osoby które dziecko przysposobiły, mężczyzna który uznał swe ojcostwo, lub mężczyzna, którego ojcostwo ustalone zostało przez sąd.

Osiągnięcie przez dziecka pełnoletność

Oczywistym jest, iż bezwzględnie obowiązek taki obciąża rodziców w stosunku do dzieci, które nie osiągnęły jeszcze pełnoletniości. Często jednak pojawia się praktyczny problem, do jakiego momentu (a dokładniej mówiąc do jakiego wieku dziecka) rodzice są obowiązani do spełniania świadczeń alimentacyjnych względem już pełnoletniego dziecka.

Osiągnięcie przez dziecka pełnoletniości nie powoduje automatycznego wygaszenia obowiązku alimentacyjnego, a osiągniecie pełnoletniości nie uniemożliwia dziecku dochodzenia świadczeń alimentacyjnych od rodziców – bowiem obowiązek alimentacyjny nie jest sztywno związany z wiekiem dziecka (kodeks rodzinny i opiekuńczy w żadnym przepisie nie zawiera takiego ograniczenia). Ukończenie 18 roku życia może oczywiście spowodować zmianę wysokości świadczeń alimentacyjnych, ale niekoniecznie musi to być zmiana obniżająca te alimenty.

Zdolność do samodzielnego utrzymania się

Podstawową regułą w przypadku istnienia świadczeń alimentacyjnych rodziców na rzecz pełnoletnich dzieci, jest przesłanka ich zdolności do samodzielnego utrzymania się. Jeżeli po osiągnięciu pełnoletniości dziecko pracuje i ma dochody w wysokości pozwalającej mu na samodzielne życie, to rodzice od obowiązku dostarczania takiemu dziecku środków utrzymania zostają zwolnieni.

Natomiast, jeżeli pełnoletnie dziecko ma swoje dochody, ale w wysokości nie pozwalającej na samodzielne utrzymanie, to rodzice w dalszym ciągu obowiązani są do dalszego świadczenia i dostarczania mu środków utrzymania – w przypadku stosunków między dzieckiem i rodzicami nie ma wymogu zaistnienia przesłanki niedostatku po stronie uprawnionego do świadczeń alimentacyjnych – związane jest to oczywiście ze szczególnym stosunkiem prawnym łączącym rodziców i dzieci.

Podobnie również – jeżeli pełnoletnie dziecko, które przez pewien czas utrzymywało się samodzielnie, straci źródło dochodów, to jest ono uprawnione do wystąpienia do rodziców o dostarczanie mu środków utrzymania.

Dzieci uczące się

Szczególnym przypadkiem jest uprawnienie do świadczeń alimentacyjnych dziecka, jeżeli po osiągnięciu pełnoletniości kontynuuje ono naukę, a więc nie ma możliwości szukania pracy i przejścia na samodzielne utrzymanie. (SN – „Skoro dziecko uprawnione do alimentów bezpośrednio po ukończeniu szkoły średniej kontynuuje naukę w obranym kierunku w szkole wyższej, nie można wymagać, by jednocześnie pracowało zarobkowo, osiągając dochody w pełni wystarczające na jego utrzymanie”).

W takim wypadku rodzice są obowiązani do dostarczania takiemu dziecku środków utrzymania aż do czasu ukończenia nauki (i nie ma określonego stopnia wykształcenia, po osiągnięciu którego rodzice mogą odmówić dostarczania środków utrzymania – w szczególności obowiązek ten nie kończy się na ukończeniu przez dziecko szkoły średniej – jeżeli dziecko chce w dalszym ciągu się kształcić np. na uczelni wyższej, to rodzice maja obowiązek ponoszenia dalszych świadczeń), bądź zaistnienia możliwości samodzielnego utrzymania.

Należy jednak zauważyć, iż w takich przypadkach możliwe jest pozbawienie go środków materialnych niezbędnych do kontynuowania nauki po osiągnięciu pełnoletniości – np. jeżeli pełnoletnie dziecko zaniedbuje naukę (np. notorycznie nie zdaje egzaminów, nie uczęszcza na zajęcia, a oczywistym jest, iż kontynuuje naukę tylko i wyłącznie by uniknąć pójścia do pracy). Przykładem może być tutaj orzeczenie Sądu Najwyższego:

„Przy orzekaniu o obowiązku alimentacyjnym rodziców wobec dzieci, które osiągnęły pełnoletniość, brać należy także pod uwagę, czy wykazują one chęć dalszej nauki oraz czy ich osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie nauki”.

„Pełnoletnie dziecko, które w czasie studiów kilkakrotnie powtarza poszczególne lata studiów albo też nie kontynuuje nauki i nie podejmuje pracy zarobkowej, i z tego względu nie dysponuje środkami utrzymania, nie może domagać się ich od swoich rodziców. Także rezygnacja przez dziecko – w celu dokuczenia rodzicom – z pomocy stypendialnej przez państwo może być uznana za szykanę, która narusza zasady prawidłowego współżycia w rodzinie, a tym samym zasady współżycia społecznego”.

W pewnych przypadkach obowiązek alimentacyjny rodziców w stosunku do dzieci nigdy nie wygaśnie. Chodzi tutaj o skrajne (choć częste) przypadki, w których dziecko nigdy nie będzie się w stanie samodzielnie utrzymać w skutek choroby (także psychicznej) lub kalectwa. Tak właśnie SN:

„Nie ustaje obowiązek alimentacyjny rodziców wobec pełnoletniego dziecka, które w następstwie choroby nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie”.

Zwolnienie od ponoszenia świadczeń alimentacyjnych

W pewnych jednak przypadkach, rodzice mogą być zwolnieni od ponoszenia świadczeń alimentacyjnych. Omówiona została już przesłanka możliwości samodzielnego utrzymania się dziecka. Dodatkowo, obowiązek alimentacyjny rodziców może wygasnąć także wtedy, gdy dziecko może zaspokoić swoje potrzeby z innych źródeł, np. z renty czy stypendium. Kolejne przesłanki zawiera §3 art. 133 k.r.o.

Zgodnie z nim, rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem pełnoletniego dziecka, jeżeli dostarczanie mu środków utrzymania połączone byłoby z nadmiernym dla nich uszczerbkiem majątkowym lub jeżeli dziecko rozmyślnie nie dokłada starań, by móc samodzielnie się utrzymać.

Podsumowując, wbrew ustalonej opinii, obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci nie wygasa wraz z osiągnięciem przez nich pełnoletniości. W niektórych przypadkach, nawet ukończenie nauki (np. studiów) dalej nie będzie stanowiło podstawy do zakończenia takiego świadczenia – w szczególności nie jest prawdą, jakoby osiągnięcie przez dziecko 25 lub 26 roku życia bezwzględnie zwalniało rodziców z obowiązku alimentacyjnego, bez względu na inne okoliczności. Tak naprawdę jedyną miarodajną przesłanką, jest możliwość samodzielnego utrzymania się dziecka.