Odpowiedzialność za długi spadkowe
W prawie polskim, zgodnie z generalną zasadą przewidzianą w art. 924 i 925 kodeksu cywilnego (dalej jako k.c.), spadek otwiera się z mocy samego prawa z chwilą śmierci spadkodawcy a spadkobierca nabywa ten spadek z chwilą jego otwarcia. Oznacza to, iż już z momentem śmierci spadkodawcy, spadkobiercy – zarówno ci przewidziani w testamencie, jak i ustawowi – nabywają spadek, a wiec wstępują we wszystkie prawa i obowiązki spadkodawcy.
Spadkobiercy nie muszą składać żadnych oświadczeń czy deklaracji w tym zakresie. Od chwili nabycia spadku spadkobierca może objąć spadek we władanie, zarządzać nim i pobierać pożytki. Trzeba natomiast zauważyć, iż powyższy przepis przyznaje spadkobiercy prawo do odpowiedniej dla niego części spadku, co nie jest jednak równoznaczne z tym, iż w momencie śmierci spadkodawcy uzyskujemy raz na zawsze z mocy samego prawa możliwość posiadania i rozporządzania przedmiotami wchodzącymi w zakres naszego udziału spadkowego. Nabycie spadku w chwili jego otwarcia ma bowiem charakter jedynie tymczasowy, spadkobierca nie ma obowiązku przyjęcia spadku, kodeks cywilny przyznaje mu bowiem prawo do odrzucenia spadku.
Problematyka odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe
Z prawem do przyjęcia i odrzucenia spadku, przewidzianym w art. 1012 k.c., wiąże się z kolei kwestia będąca tematem niniejszego artykułu, a więc problematyka odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe. Zgodnie z w/w przepisem spadkobierca, w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tym, iż został spadkobiercą ma prawo albo spadek przyjąć albo odrzucić. W przypadku przyjęcia spadku spadkobierca powinien określić czy spadek przyjmuje bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe (tzw. przyjęcie proste spadku) czy też spadek przyjmuje z ograniczeniem swojej odpowiedzialności za długi spadkowe (tzw. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza).
Należy w tym miejscu zauważyć, iż spadkobierca ma obowiązek oświadczenia czy spadek przyjmuje czy go odrzuca – w przypadku braku takiego oświadczenia w przewidzianym terminie prawo wprowadza bowiem domniemanie przyjęcia przez spadkobiercę spadku i to dodatkowo przyjęcia prostego, a wiec z pełną odpowiedzialnością za długi spadkowe (chyba, że spadkobiercą jest osoba prawa albo osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych bądź osoba, wobec której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia).
Jak zostało to już powiedziane, z momentem śmierci spadkodawcy na spadkobiercę przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego. Od chwili otwarcia spadku następca prawny spadkodawcy ponosi więc osobistą odpowiedzialność za długi spadkowe. Z uwagi jednak na to, iż nabycie spadku w chwili jego otwarcia ma charakter jedynie tymczasowy, kodeks cywilny wprowadza bardziej szczegółowe przepisy regulujące zasady i zakres odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe uwzględniające jego sytuację prawną przed przyjęciem spadku, jak też po jego przyjęciu oraz sposób przyjęcia spadku. Odrębnie natomiast uregulowana jest odpowiedzialność za długi spadkowe po dziale spadku.
Odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku
Zgodnie z art. 1030 k.c. do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Ustawa ogranicza więc odpowiedzialność spadkobiercy jedynie do określonej masy majątkowej, jaką stanowi spadek. Majątek osobisty spadkobiercy nie może służyć zaspokojeniu wierzycieli spadkowych – oba majątki, majątek spadkowy i majątek osobisty spadkobiercy, są od siebie prawnie oddzielone. Do chwili przyjęcia spadku istnieją zatem u spadkobiercy dwie odrębne masy majątkowe, spadek i majątek spadkobiercy.
Ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy oznacza dla wierzycieli spadku, że egzekucję swoich należności będą mogli prowadzić wyłącznie z masy spadkowej (art. 836 k.p.c.). Jednocześnie też wierzyciele spadkobiercy nie będą mogli prowadzić egzekucji ze spadku na zaspokojenie zobowiązań spadkobiercy (art. 836 k.p.c.).
Złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub też definitywne nabycie spadku na skutek upływu terminu do złożenia oświadczenia (art. 1015 k.c.) zmienia zasady odpowiedzialności za długi. Zgodnie z art. 1030 k.c. od chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swojego majątku. Spadek jako odrębna masa majątkowa przestaje istnieć, staje się składnikiem majątku osobistego spadkobiercy. Ten wprawdzie ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem za długi spadkowe, ale na zakres tej odpowiedzialności ma wpływ sposób przyjęcia spadku. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia, całym swoim majątkiem.
Natomiast w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza odpowiedzialność ta jest ograniczona do wysokości wartości aktywów spadku.
Nie ma przy tym znaczenia czym spadkobierca odpowiada. Jako dłużnik osobisty zawsze odpowiada całym swoim majątkiem, ale z jej ograniczeniem do wysokości stanu czynnego spadku. Każdy wierzyciel spadkobiercy, jak i wierzyciel spadkodawcy, może prowadzić egzekucję z całego majątku spadkobiercy. Egzekucja długów spadkowych do chwili działu spadku wymaga tytułu egzekucyjnego przeciwko spadkobiercy.
Ponadto, reguły ponoszenia odpowiedzialności za długi spadkowe zmieniają się w jedynym jeszcze przypadku. Po przyjęciu spadku dochodzi bowiem w następnej kolejności do działu spadku, a więc do fizycznego podziału całego majątku spadkodawcy i rozdzielenia go pomiędzy spadkobierców odpowiednio według stosunku przysługujących im udziałów w spadku. Dopiero więc po dokonaniu działu spadku postępowanie spadkowe się kończy.
Po dokonaniu przyjęcia spadku wszyscy spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Oznacza to, iż wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od wszystkich spadkobierców łącznie, kilku z nich lub każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych. Spełnienie świadczenia do rąk wierzyciela spadku przez jednego ze współspadkobierców rodzi konieczność przeprowadzenia wzajemnych rozliczeń między spadkobiercami. Zgodnie z art. 1034 § 1 spadkobierca, który spełnił świadczenie, może żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów.
Natomiast od chwili działu spadku ustaje solidarna odpowiedzialność współspadkobierców za długi spadkowe i każdy z nich ponosi odpowiedzialność w stosunku do wielkości swojego udziału w spadku (art. 1034 § 2 k.c.). Odpowiedzialność ta jest więc proporcjonalna do wielkości udziału danego spadkobiercy. Za datę działu należy uznać datę zawarcia umowy o dział spadku lub datę uprawomocnienia się postanowienia sądu w przedmiocie działu.
