Podmioty uprawnione do złożenia wniosku o upadłość

Postępowanie upadłościowe, jest jednym z typów postępowań nieprocesowych, które unormowane zostało całościowo w osobnym akcie prawnym, jakim jest ustawa prawo upadłościowe i naprawcze, a przepisy kodeksu postępowanie cywilnego w tych przypadkach mają znaczenie drugorzędne i stosowane mogą być jedynie pomocniczo. Jednym z przykładów takiej odrębności, jest katalog podmiotów uprawnionych do wszczęcia postępowania upadłościowego.

Procedura upadłościowa jest postępowaniem nieprocesowym

Należy pamiętać, że procedura upadłościowa jest postępowaniem nieprocesowym, więc wszczyna ją wniosek (a nie pozew, jak w procesie!). Odmiennie jednak niż w art. 506 k.p.c. sąd nie może wszcząć postępowania upadłościowego z urzędu – wynika to z treści art. 3 prawa upadłościowego, który to przepis wyraźnie stwierdza iż postępowanie uregulowane ustawą może być wszczęte tylko na wniosek złożony przez podmioty określone w ustawie.

Z przepisu tego wynika również kolejna odmienność od ogólnych unormowań kodeksu postępowania cywilnego – zgodnie bowiem z art. 510 k.p.c. postępowanie nieprocesowe może być wszczęte przez każdy podmiot, który ma interes prawny. Prawo upadłościowe zawęża ten krąg podmiotów i enumeratywnie wylicza podmioty, które maja prawo do wniesienia wniosku o upadłość i tym samym wszczęcia postępowania – osoby te wymienione są w art. 7, 20 oraz art. 4912 ust. 2.

Kto może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości?

Przede wszystkim wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć sam dłużnik. W przypadku dłużnika powinno się jednak mówić nie tyle o uprawnieniu do wszczęcia postępowania, ale o obowiązku. Zgodnie bowiem z art. 21 ustawy, w ciągu dwóch tygodni od dnia, w którym nastąpiła podstawa upadłości (a więc w ciągu dwóch tygodni od dnia, w którym dłużnik stał się niewypłacalny, czyli zaprzestał spełniania wymagalnych zobowiązań pieniężnych) dłużnik jest obowiązany do złożenia do sądu wniosku o upadłość.

Jeżeli dłużnik nie dopełni tego obowiązku, a więc albo w ogóle nie złoży wniosku, albo złoży go po tym dwutygodniowym terminie, będzie ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą za szkodę, która powstała w skutek nie złożenia przez dłużnika wniosku o upadłość w terminie. Ten obowiązek dotyczy wszystkich dłużników, z wyjątkiem dłużników będących osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej (a wiec złożenie wniosku o tzw. upadłość konsumencką jest już tylko i wyłącznie uprawnieniem – dłużnik nie prowadzący działalności gospodarczej nigdy nie będzie ponosił odpowiedzialności odszkodowawczej za nie złożenie takiego wniosku).

Wskazanie osoby obowiązanej do złożenia wniosku o upadłość jest proste, gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna.

W przypadku jednak osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, może pojawić się problem na jakiej osobie spoczywa ten obowiązek. Dlatego też art. 21 ust. 2 ustawy stanowi, iż obowiązek do złożenia wniosku o upadłość spoczywa na każdym, kto ma prawo sam lub łącznie z innymi osobami reprezentować osobę prawną lub inną jednostkę organizacyjną. Będą to więc przede wszystkim członkowie organów zarządzających lub likwidatorzy spółek.

Kto jest uprawniony do złożenia wniosku o upadłość?

Do złożenia wniosku o upadłość, zawsze uprawniony będzie również wierzyciel. Wierzycielem, zgodnie z art. 189 ustawy będzie każdy, kto jest uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości bez względu na podstawy do tego zaspokojenia, a więc każdy w stosunku do kogo dłużnik miał zobowiązanie i roszczenie to zostało zgłoszone do zaspokojenia w postępowaniu upadłościowym. Nie ma również znaczenia z jakiego stosunku prawnego wynika wierzytelność – wierzycielem będzie zarówno podmiot, który ma do dłużnika roszczenie wynikające ze stosunków zobowiązaniowych, jak i ze stosunków z zakresu prawa rodzinnego, prawa pracy czy nawet stosunków publicznoprawnych np. należności podatkowe.

Widać więc wyraźnie, iż prawo upadłościowe przyjęło bardzo szeroka definicje wierzyciela, co wiąże się z ideą procedury upadłościowej jako postępowania zmierzającego do jak najpełniejszego zaspokojenia wszystkich długów. Z uwagi na treść art. 1, który mówi iż ustawa reguluje zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników należy jednak zauważyć, iż nie ma możliwości wszczęcia postępowania upadłościowego w przypadku, jeżeli istnieć będzie tylko i wyłącznie jeden wierzyciel – nawet jeżeli dłużnik w stosunku do tego samego wierzyciela ma więcej niż jedną, niezaspokojoną wierzytelność. Wszcząć postępowanie upadłościowe może każdy z wierzycieli z osobna, ale w ogóle musi być ich więcej niż jeden (postępowanie upadłościowe jest bowiem uznawane za egzekucję uniwersalną, w przeciwieństwie do postępowania egzekucyjnego, które jest egzekucją syngularną, prowadzoną zawsze przez jednego wierzyciela).

Tak samo jak w przypadku dłużnika – jeżeli wierzycielem jest osoba prawna bądź inna jednostka organizacyjna, wniosek o upadłość będzie złożony przez ich organy lub inne osoby uprawnione do działania w ich imieniu, zgodnie z brzmieniem art. 67 k.p.c.

Kolejne podmioty, uprawnione do złożenia wniosku o upadłość wymienione są w ust. 2 art. 20.

Podmioty te mają jednak ograniczone uprawnienie do wszczęcia postępowania upadłościowego, bowiem wniosek ten mogą również zgłosić:

• w stosunku do spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej – każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki (a wiec partnerzy spółki partnerskiej, wspólnicy spółki jawnej oraz komplementariusze spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej);
• w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – każdy, kto ma prawo je reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami;
• w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego – także organ założycielski;
• w stosunku do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa – także minister właściwy do spraw Skarbu Państwa;
• w stosunku do osoby prawnej, spółki jawnej, spółki partnerskiej oraz spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, będących w stanie likwidacji – każdy z likwidatorów;
• stosunku do osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego – kurator ustanowiony na podstawie art. 26 ust. 1 ustawy Krajowym Rejestrze
• w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej 100.000 euro – organ udzielający pomocy.