Poświadczenie dziedziczenia

Instytucja poświadczenia dziedziczenia funkcjonuje w prawie polskim od 1 marca 2009 roku. Wprowadziła ją ustawa z dnia 24 sierpnia 2007 r. nowelizująca kodeks cywilny. Obecnie spadkobierca ma wybór, może wystąpić do sądu o stwierdzenie nabycia spadku lub udać się do notariusza, który wyda akt poświadczenia dziedziczenia.

Dokumenty te mają teoretycznie taką samą moc prawną, jednakże należy pamiętać o związanych z nimi domniemaniach, które zostaną wyjaśnione poniżej. Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych (tj. testamentu ustnego, testamentu sporządzonego podczas podróży na polskim statku morskim bądź powietrznym, a także testamentu wojskowego).

Należy pamiętać, że rejent może wydać akt poświadczenia dziedziczenia tylko w sprawach niespornych. Opisywana instytucja nie znajdzie, więc zastosowania w przypadku, kiedy rodzina toczy spór o spadek. Wszelkie spory rozstrzyga sąd. Notarialne poświadczenie dziedziczenia zapewnia sprawne, szybkie, łatwe, a także mniej sformalizowane załatwienie sprawy (brak konieczności składania jakichkolwiek wniosków i pism procesowych). Akt poświadczenia dziedziczenia uzyskamy u każdego notariusza. Warunkiem jest, aby spadek został otwarty po 1 lipca 1984 roku (otwarcie następuje z chwilą śmierci spadkodawcy). W kancelarii notarialnej muszą się stawić wszystkie osoby, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi.

Przebieg

Do notariusza należy ze sobą zabrać m.in. odpis aktu zgonu spadkodawcy, odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy, testament oraz inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku.

Przed sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz spisuje protokół dziedziczenia przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę, jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Osoby biorące udział w spisywaniu protokołu obowiązane są ujawnić wszelkie okoliczności objęte treścią protokołu. Za złożenie fałszywych oświadczeń grozi odpowiedzialność karna.

W protokole dziedziczenia zamieszcza się w szczególności zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez osoby biorące udział w spisywaniu protokołu.

Osoby te muszą złożyć również następujące oświadczenia:

1. oświadczenia o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi;
2. oświadczenia o znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów;
3. oświadczenia, że w odniesieniu do spadku nie zostało uprzednio wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i nie toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku ani nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia;
4. oświadczenia, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz który spośród spadkobierców powołanych do spadku z ustawy odpowiada warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego;
5. oświadczenia, czy spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą;
6. oświadczenia, czy były składane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku lub zapisu windykacyjnego, czy zostało wydane orzeczenie dotyczące niegodności spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, oraz czy były zawierane umowy z przyszłym spadkodawcą w przedmiocie zrzeczenia się dziedziczenia po nim

W razie złożenia testamentu notariusz dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia, chyba że otwarcie i ogłoszenie testamentu już nastąpiło. Z otwarcia i ogłoszenia testamentu sporządza się protokół.

Jeżeli od dnia otwarcia spadku nie upłynęło sześć miesięcy, w protokole dziedziczenia zamieszcza się oświadczenia spadkobierców o prostym przyjęciu spadku lub przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku. Natomiast, jeśli od dnia otwarcia spadku minęło już sześć miesięcy, to spadkobiercy przyjmują spadek wprost. Niesie to ze sobą konsekwencje odpowiedzialności spadkobiercy za ewentualne długi całym swoim majątkiem do wysokości długów, nawet jeśli są one większe od odziedziczonego spadku.

Po spisaniu protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli nie ma wątpliwości co do osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku, a w przypadku gdy spadkodawca uczynił zapis windykacyjny co do osoby, na której rzecz spadkodawca uczynił zapis windykacyjny i przedmiotu zapisu.

Na protokole dziedziczenia zamieszcza się adnotację o sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia.

Notariusz niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia dokonuje jego wpisu do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia prowadzonym przez KRN. Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą. Przepisy kodeksu cywilnego wyraźnie jednak mówią, iż przeciwko domniemaniu wynikającemu ze stwierdzenia nabycia spadku nie można powoływać się na domniemanie wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.

Oryginały aktów poświadczenia dziedziczenia nie mogą być wydawane poza miejsce ich przechowywania. Wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia może być wydany osobie, która wykaże istnienie interesu prawnego. Będzie służył spadkobiercom do wykazania swojego prawa do spadku (np. przy sprzedaży odziedziczonej nieruchomości).

Spadkobiercy muszą pamiętać również, aby udać się do urzędu skarbowego w celu rozliczenia się z podatku spadkowego lub skorzystać z przysługującego zwolnienia.

Koszty

Za sporządzenie protokołu dziedziczenia maksymalna stawka wynosi 100 złotych, za sporządzenie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu maksymalna stawka wynosi 50 złotych, a za sporządzenie zaświadczenia o powołaniu wykonawcy testamentu maksymalna stawka wynosi 30 złotych.