Prawo do kontaktów z dzieckiem

Kontakty z dzieckiem zostały uregulowane w Dziale 3 Rozdział II Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, tj. w art. 113– 1136 oraz w Konwencji o Prawach Dziecka, gdzie art. 9 ust. 3 stanowi, iż „Państwa-Strony będą szanowały prawo dziecka odseparowanego od jednego lub obojga rodziców do utrzymywania regularnych stosunków osobistych i bezpośrednich kontaktów z obojgiem rodziców z wyjątkiem przypadków, gdy jest to sprzeczne z najlepiej pojętym interesem dziecka”.

Poprzedni stan prawny uległ zmianie z dniem 13 czerwca 2009 r. z uwagi na wejście w życie ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw. Wcześniejsze uregulowanie prawne stanowiło o prawie do kontaktu z małoletnim dzieckiem. W chwili obecnej, głównie pod wpływem rozwoju prawa międzynarodowego, polski ustawodawca wprowadził wzajemny obowiązek utrzymywania kontaktów rodzica z dzieckiem. Stosownie do art. 113 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 6 listopada 2008 r., utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem jest prawem i obowiązkiem zarówno rodziców, jak i dziecka.

Uprawnionym do utrzymywania kontaktów z małoletnim jest przede wszystkim rodzic

Uprawnionym do utrzymywania kontaktów z małoletnim jest przede wszystkim rodzic, głównie ze względu na silną emocjonalną więź jaka łączy go z dzieckiem.

W dalszej kolejności uprawnionymi są również:

• rodzeństwo
• dziadkowie
• powinowaci w linii prostej
• a także inne osoby, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.

Katalog osób uprawnionych zawarty w Art.1136 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest szeroki, wskazane w nim podmioty nie należą jedynie do kręgu krewnych. Podmiotem uprawnionym do kontaktu może być również osoba obca, pod warunkiem że przez dłuższy czas sprawowała pieczę nad dzieckiem. Osobą taką może być np. nowy małżonek rodzica, który sprawuje pieczę na co dzień.

Wykonywanie prawa do kontaktów z dzieckiem

Wykonywanie prawa do kontaktów może się odbywać w szczególności przez osobiste spotkania osoby uprawnionej z małoletnim np. odwiedziny osoby uprawnionej w miejscu zamieszkania dziecka, odbieranie go z miejsca zamieszkania, szkoły, przedszkola lub innej placówki oświatowej, odprowadzanie dziecka po zakończeniu spotkania do jego miejsca stałego pobytu, spędzenie z nim czasu zgodnie ze szczegółowymi formami określonymi postanowieniem sądu.

Tego typu formy kontaktu nazywane są zazwyczaj kontaktem bezpośrednim, gdyż uprawniony ma możliwość osobistego porozumiewania się z dzieckiem. Należy stwierdzić, że osobiste spotkania uprawnionego z małoletnim są formą docelową i najbardziej pożądaną. Formy pośrednie powinny być stosowane jedynie subsydiarnie. Dozwolone są wszelkie sposoby porozumiewania się na odległość min. w formie: rozmów telefonicznych, porozumiewania się przy pomocy innych sposobów komunikowania się na odległość (np. skype’a, maila, listownie). Tego typu środki porozumiewania się zazwyczaj wykorzystywane są, gdy uprawnionego i dziecko dzieli znaczna odległość np. gdy rodzic mieszka w oddalonym o paręset kilometrów mieście lub podjął pracę za granicą. Katalog wyliczający formy odbywania kontaktów zawarty w art. 113 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest katalogiem otwartym, dlatego też możliwe jest uregulowanie kontaktów, które nie będzie się mieściło w żadnej z wymienionych wyżej form.

Sposób uregulowana kontaktów z dzieckiem

Sposób uregulowana kontaktów zależny jest głównie od tego czy pomiędzy rodzicami istnieje w tej kwestii konflikt. Rodzice mogą samodzielnie dojść do porozumienia odnośnie ilości i sposobu wykonywania prawa do kontaktów uwzględniając swoje oczekiwania oraz potrzeby małoletniego, jego rozsądne życzenia i mając ma względzie przede wszystkim jego dobro. W powyższym przypadku istnieje możliwość zawarcia ugody, która podlega jednak następczej kontroli sądu.

Jak każda ugoda zawierana w sprawie cywilnej również powyższa może być sprzeczna z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzać do obejścia prawa. W przypadku zaistnienia takiej przesłanki sąd uzna ugodę za niedopuszczalną. Należy pamiętać również że: „Porozumienie małżonków o sposobie utrzymywania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie nie zwalnia sądu z obowiązku orzeczenia o tych kontaktach w wyroku rozwodowym”.

Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z 5 czerwca 2012 r. W każdym przypadku sąd zobowiązany jest przeprowadzić rozprawę i orzec o kontaktach. Nie może jednak mieć miejsca stan, w którym porozumienie stanowi jedynie załącznik do orzeczenia. Uregulowanie prawa do kontaktów może również odbyć się sądownie w przypadku, gdy rodzice nie są w stanie dojść do porozumienia. W sprawach z zakresu uregulowania kontaktów rzeczowo właściwym jest sąd opiekuńczy, którym jest wydział rodzinny sądu rejonowego, zaś miejscowo właściwym jest sąd miejsca zamieszkania dziecka, a w braku miejsca zamieszkania – sąd jego miejsca pobytu. Jeśli w żaden powyższy sposób nie można ustalić właściwości miejscowej, sądem właściwym będzie sąd rejonowy dla m. st. Warszawy. O ustaleniu, ograniczeniu czy zakazie kontaktów z dzieckiem sąd rozstrzyga w formie postanowienia. Przeprowadzenie rozprawy w powyższych sprawach jest obligatoryjne.

Zmiana z dnia 13 czerwca 2009 r. wprowadziła obowiązek orzeczenia w wyroku rozwodowym oprócz kwestii rozwiązania małżeństwa, władzy rodzicielskiej, alimentów także o sposobie utrzymywania kontaktów rodziców z dzieckiem. Sąd rodzinny orzekając o ustaniu małżeństwa ma obowiązek rozstrzygnięcia o wszystkich sprawach dotyczących danej rodziny, zgodnie z zasadą integralności wyroku rozwodowego.

Sąd ma obowiązek orzec w sprawie kontaktów z dzieckiem

Jest jednak również zobowiązany uwzględnić w tej kwestii porozumienie rodziców, jeśli nie pozostaje ono w sprzeczności z dobrem dziecka. Przepis art. 58 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie przewiduje możliwości zaniechania rozstrzygnięcia przez sąd orzekający rozwód o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem, nawet w razie złożenia przez rodziców zgodnego wniosku w tej kwestii.

W razie zgodnego wniosku o pozostawienie obojgu władzy rodzicielskiej, sporządzenie przez nich porozumienia jest obligatoryjne. Porozumienie takie nie musi być zawarte w szczególnej formie, może być także przedstawione ustnie. Orzeczenie o kontaktach jest szczególnie istotne, gdy pełnienie władzy rodzicielskiej powierzono jednemu z rodziców, drugiemu tym samym ograniczając jej wykonywanie do określonych uprawnień i obowiązków. W takim przypadku niezwykle ważne jest odgórne, szczegółowe uregulowanie kontaktów dziecka z rodzicem, któremu wykonywanie władzy rodzicielskiej ograniczono. Tym samym zapewnia się mu możliwość, aby spotkania z małoletnim dzieckiem odbywały się regularnie. Rodzic sprawujący codzienną pieczę nad osobą dziecka z założenia nie może być pozbawiony możliwości osobistej styczności z dzieckiem, czego nie można powiedzieć o rodzicu, któremu władza rodzicielska została ograniczona.