Prawo ochrony zwierząt w Polsce

Choć przepisy prawa tworzone są przez ludzi i dla ludzi, to swoim zakresem przedmiotowym obejmują bardzo często znacznie szerszą materię niż tylko relacje między przedstawicielami naszego gatunku. Jednym z przykładów tego są przepisy poświęcone prawnej ochronie zwierząt. Określenie dopuszczalnych i niedopuszczalnych zachowań człowieka względem istot żywych, jakimi są zwierzęta, niewątpliwie jest niezbędne w demokratycznym państwie. Główne założenia systemu ochrony zwierząt w Polsce zawarte są w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt.

Co zakłada ochrona zwierząt?

Ustawa o ochronie zwierząt już w swoim pierwszym przepisie (art. 1 ust. 1) stanowi o tym, że zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Zgodnie z przepisami ustawy człowiek jest winien zwierzętom poszanowanie, ochronę i opiekę.

Co istotne, zwierzęta w myśl ustawy nie są rzeczą.

Wspomniany akt prawny zawiera katalog zachowań względem zwierząt, które są zabronione. Nieodpowiednie traktowanie zwierząt, sprzeczne z przepisami, stanowi czyn zabroniony. Za tego typu postępowanie człowieka przewidziane są również kary.

Jakie zachowania względem zwierząt są zabronione?

Przede wszystkim należy wyjaśnić, że zabronione co do zasady jest zabijanie zwierząt, jednak z przyczyn powszechnie znanych przewidziano dużą liczbę wyjątków od tej zasady. Naturalnie dozwolony jest ubój i uśmiercanie zwierząt gospodarskich oraz uśmiercanie dzikich ptaków i ssaków utrzymywanych przez człowieka w celu pozyskania mięsa i skór, a także połów ryb zgodnie z przepisami o rybołówstwie i rybactwie śródlądowym.

Poza tym zabijanie jest dozwolone również między innymi w razie konieczności bezzwłocznego uśmiercenia zwierzęcia, w przypadku usypiania ślepych miotów czy w razie konieczności podjęcia działań niezbędnych do usunięcia poważnego zagrożenia sanitarnego ludzi lub zwierząt.

Oczywistym jest, że niedopuszczalne jest także znęcanie się przez człowieka nad zwierzętami w jakiejkolwiek formie. Ustawa zawiera bardzo szeroką definicję znęcania się. Tytułem przykładu należy wskazać, że pod pojęciem znęcania się podpada zarówno umyślne zranienie lub okaleczenie zwierzęcia, bicie zwierząt czy ich przewożenie w sposób powodujący zbędne cierpienie i stres, ale też obcowanie płciowe ze zwierzęciem (zoofilia) czy organizowanie walk zwierząt.

Zabronionych jest również szereg innego rodzaju zachowań, takich jak np. nabywanie zwierząt domowych na targowiskach, targach i giełdach, nabywanie lub wprowadzanie do obrotu psów i kotów poza miejscami ich chowu lub hodowli, rozmnażanie psów i kotów w celach handlowych czy przeciążanie zwierząt używanych do pracy.

Jakie są kary za znęcanie się nad zwierzętami?

Wiele zachowań związanych z naruszeniem ustawy o ochronie praw zwierząt jest penalizowanych na gruncie przepisów, to znaczy, że przewidziane są za nie kary. Część z nich stanowi wykroczenia, czyli zachowania o mniejszej, co do zasady, szkodliwości społecznej. Niektóre jednak są przestępstwami.

Do kar, których orzeczenie jest możliwe, w zależności od rodzaju czynu zabronionego należą:

• grzywna,
• areszt (czyli pozbawienie wolności na okres do 30 dni),
• ograniczenie wolności (czyli obowiązek wykonywania nieodpłatnie prac społecznie użytecznych),
• pozbawienie wolności, przy czym maksymalnie do 3 lat.

Najsurowszą z możliwych kar stanowi kara pozbawienia wolności do lat 3, która jest przewidziana za czyny polegające na dokonywaniu ze szczególnym okrucieństwem uśmiercania zwierząt lub dokonywaniu ich uboju z naruszeniem przepisów, oraz za znęcanie się nad zwierzętami ze szczególnym okrucieństwem.

Według zasad określonych szczegółowo w ustawie istnieje również możliwość orzeczenia przez sąd wobec osób, które dopuściły się określonych czynów, środków karnych w postaci:

• zakazu posiadania wszelkich zwierząt albo określonej kategorii zwierząt,
• zakazu wykonywania określonego zawodu,
• zakazu prowadzenia określonej działalności lub wykonywania czynności wymagających zezwolenia, które są związane z wykorzystywaniem zwierząt lub oddziaływaniem na nie,
• przypadku narzędzi lub przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa oraz przedmiotów pochodzących z przestępstwa.

Gdzie zgłosić naruszenie prawa związane z przepisami o ochronie zwierząt?

W związku z faktem, że liczne działania skierowano przeciwko dobru zwierząt stanowią przestępstwa lub wykroczenia, naruszenia można i należy zgłaszać prokuraturze, policji i straży gminnej (miejskiej). Organy te są zobowiązane do podejmowania czynności związanych z zapewnieniem ochrony zwierząt, a w szczególności do ścigania sprawców czynów zabronionych.

Istotną rolę w procesie ochrony zwierząt pełnią także organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona zwierząt. Niektóre z nich zachęcają do zgłaszania przypadków naruszeń także bezpośrednio do nich.

Czy zwierzę może zostać odebrane właścicielowi?

Za naruszanie przepisów ustawy o ochronie praw zwierząt w praktyce rzadko są wymierzane surowe kary. Do niezbyt częstych sytuacji należą przypadki zastosowania przez sądy kar pozbawienia wolności. Celem zagwarantowania efektywnej ochrony zwierząt ustawodawca wprowadził jednak możliwość odbierania właścicielowi zwierzęcia.

Zwierzę traktowane w sposób naruszający przepisy ustawy o ochronie praw zwierząt może być odebrane właścicielowi. O odebraniu orzeka wójt (burmistrz, prezydent miasta) w drodze decyzji administracyjnej.

Zwierzę może być przekazane schronisku dla zwierząt (w wypadku zwierząt domowych lub laboratoryjnych), gospodarstwu rolnemu (w przypadku zwierząt gospodarskich) bądź ogrodowi zoologicznemu lub schronisku dla zwierząt (w przypadku zwierząt wykorzystywanych do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych lub utrzymywanych w ogrodach zoologicznych).

Istnieje również możliwość, aby w drodze decyzji administracyjnej zwierzę zostało przekazane innej osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej albo osobie fizycznej, która zapewni takiemu zwierzęciu właściwą opiekę.

Co istotne, decyzje wydane w powyższym trybie podlegają zawsze natychmiastowemu wykonaniu. Osoba, której odebrano zwierzę, może jednak dochodzić swoich praw składając odwołanie, które jej przysługuje i jest rozpoznawane przez organ wyższej instancji.