5 czerwca 2015r. w Dzienniku Urzędowym opublikowana została przekształcona wersja „rozporządzenia upadłościowego”, czyli rozporządzenia w sprawie postępowania upadłościowego. Po wejściu w życie zastąpiło ono rozporządzenie nr 1346/2000 z maja 2000 roku. Nowa regulacja jest odpowiedzią na przemiany, jakie zaszły w Europie w ciągu ponad dekady i uzupełnieniem licznych braków swojego poprzednika.
Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (tzw. upadłość konsumencka) zostało wprowadzone do prawa polskiego ustawą z dnia 5 grudnia 2008 roku o zmianie ustawy – prawo upadłościowe i naprawcze (zwane dalej jako: PUiN) oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2008 nr 234 poz. 1572). Opierając się na istniejącym od dawna w systemie common law modelu oddłużania konsumenta, ustawodawca wprowadził możliwość ogłoszenia upadłości, a tym samym restrukturyzacji zadłużenia osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, którzy z powodu wyjątkowych i nadzwyczajnych okoliczności popadli w stan niewypłacalności w postaci zaprzestania spłacania długów.
Postępowanie upadłościowe jest szczególnym rodzajem postępowania cywilnego, odnosi się bowiem tylko do ściśle określonych kategorii podmiotów i ma zastosowanie tylko w szczególnym przypadku jakim jest niewypłacalność tych podmiotów. Specyfika procedury upadłościowej przejawia się również w tym, iż postępowanie to jest niejako dwuetapowe. Pierwszy etap wszczynany jest zawsze tylko i wyłącznie na wniosek uprawnionego podmiotu (nazywany wnioskiem o ogłoszenie upadłości) i polega na rozpatrywaniu przez sad upadłościowy w składzie 3 sędziów zawodowych czy podmiot, którego wniosek dotyczy (a więc dłużnik) spełnia przesłanki do ogłoszenia upadłości.
Głównym celem postępowania upadłościowego, zgodnie z treścią art. 2 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze – dalej w artykule jako PUiN, jest możliwie jak najpełniejsze zaspokojenie roszczeń wierzycieli z majątku upadłego dłużnika. W zależności od rodzaju postępowania upadłościowego cel ten może być osiągnięty na dwa sposoby – poprzez likwidację (a więc spieniężenie) majątku dłużnika przez syndyka, dokonany poprzez spisanie i wykonanie listy wierzytelności i odpowiedni, zgodny z art. 342 PUiN, podział majątku pomiędzy wierzycieli (w przypadku upadłości likwidacyjnej) albo poprzez zawarcie przez dłużnika układu z wierzycielami pozwalającego na systematyczną spłatę długu (w przypadku upadłości układowej).
Postępowanie upadłościowe polega na całkowitym oddłużeniu upadłego podmiotu prawa i jak najpełniejszym zaspokojeniu wszystkich wierzycieli. Z uwagi na to, postępowanie upadłościowe jest uważane za tzw. sukcesję uniwersalną, bowiem służy do zapłaty długów dla wszystkich istniejących wierzycieli, których wierzytelności zostały wpisane na listę wierzytelności a więc uznane przez syndyka (i sędziego komisarza) prowadzącego postępowanie (w przeciwieństwie do postępowania egzekucyjnego, które jest tzw. egzekucją syngularną bowiem służy jedynie zaspokojeniu pojedynczego dłużnika).
Uczestnictwo w obrocie gospodarczym zawsze wiąże się z ryzykiem tego, iż prowadzona przez nas działalność gospodarcza nie przyniesie spodziewanego zysku – podstawowego i najważniejszego celu uczestnictwa w obrocie gospodarczym – ale spowoduje, że poniesiemy stratę finansową, która w ostateczności może spowodować załamanie finansowe przedsiębiorstwa i jego bankructwo. Powyższe okoliczności są nader szkodliwe nie tylko dla samego przedsiębiorcy, który popadł w problemy finansowe, ale również dla innych podmiotów obrotu gospodarczego – przede wszystkim wierzycieli tego przedsiębiorcy. Zły stan finansowy spowoduje bowiem nie tylko problemy wewnętrzne przedsiębiorstwa – a więc brak zysku, nieterminowe lub całkowite zaprzestanie wypłacanie pensji pracownikom czy nawet zwolnienia, ale również problemy zewnętrzne – zbyt duże zadłużenie może być przyczyną problemów finansowych i bankructwa również innych podmiotów gospodarczych, będących wierzycielami pierwotnego bankruta.
Kwestia orzeczenia upadłości dłużnika została omówiona w ustawie prawo upadłościowe i naprawcze. Ustawa wyróżnia dwa rodzaje upadłości – likwidacyjną oraz z możliwością zawarcia układu. Obie różnią się przede wszystkim tym, iż ta druga pozwala na kontynuowanie prowadzenia działalności, mimo powstania stanu niewypłacalności. Ustawodawca chroni jednak wierzycieli poprzez możliwość uchylenia układu w razie spełnienia określonych przesłanek.
Spółdzielnie w naszym prawie są jednym z reliktów po uprzednim systemie politycznym i gospodarczym Polski.
Pomimo tego ustawodawca nie zdecydował się na ich usunięcie, uznając iż są przejawem konstytucyjnej wolności zrzeszania się obywateli, a do tego są już zbyt mocno zakorzenione w społeczeństwie.
Postępowanie upadłościowe, jest jednym z typów postępowań nieprocesowych, które unormowane zostało całościowo w osobnym akcie prawnym, jakim jest ustawa prawo upadłościowe i naprawcze, a przepisy kodeksu postępowanie cywilnego w tych przypadkach mają znaczenie drugorzędne i stosowane mogą być jedynie pomocniczo. Jednym z przykładów takiej odrębności, jest katalog podmiotów uprawnionych do wszczęcia postępowania upadłościowego.
Zgodnie z ustawą z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, możliwość ogłoszenia upadłości nie przysługuje wszystkim podmiotom prawa prywatnego. Dlatego też możliwość tą należałoby rozpatrywać w kategoriach uprawnienia, przysługującego niektórym podmiotom – jest to postępowanie dla dłużnika znacznie bardziej korzystne od postępowań egzekucyjnych, bowiem ukończenie postępowania upadłościowego daje dłużnikowi szansę na tzw. fresh start, jako że faktycznie powoduje umorzenie tych wierzytelności, których majątek dłużnika nie jest w stanie zaspokoić.