Prokura. Czym jest i jak jej udzielić?
Instytucja prokury, pomimo tego, iż uregulowana została przepisami artykułów 1091-1099 Kodeksu Cywilnego, jest instytucją ściśle powiązaną z prawem gospodarczym. Dlatego też, pierwotnie przepisy dotyczące prokury zawarte były w Kodeksie Handlowym z 1934 i i zachowały moc wiążącą, pomimo wprowadzenia w 2000 roku całkowicie nowego Kodeksu Spółek Handlowych.
Jednakże, ustawą nowelizującą z 2003 roku, ustawodawca zdecydował o unowocześnieniu regulacji prawnej dotyczącej prokury i przeniesieniu jej do części ogólnej Kodeksu Cywilnego, pośród przepisów traktujących o przedstawicielstwie.
Był to bez wątpienia słuszny krok, bowiem instytucja prokury jest niczym innym, tylko specyficznym rodzajem przedstawicielstwa, do którego, w odpowiednim zakresie nieuregulowanym przepisami o prokurze, należy stosować niesprzeczne przepisy o pełnomocnictwie.
Spis treści
Czym jest prokura?
Jak to już zostało wspomniane, prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa. Ta jej specyfika, wyraża się w tym, iż instytucja ta może być zastosowana wyłącznie w stosunkach profesjonalnych.
Zgodnie bowiem z art.1091k.c. prokury może udzielić wyłącznie przedsiębiorca, który dodatkowo podlega jeszcze obowiązkowemu wpisowi do rejestru przedsiębiorców.
Przedsiębiorcą natomiast, zgodnie z art.431k.c. jest osoba fizyczna, osoba prawna, bądź jednostka organizacyjna nie posiadająca co prawda osobowości prawnej, ale której ustawa szczególna przyznaje zdolność do czynności prawnych, która prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą bądź zawodowa.
Prokura, mimo że jest to rodzaj pełnomocnictwa nie może więc zostać udzielona przez konsumenta (czyli, zgodnie z art.221k.c. osobę fizyczną, która dokonuje jakieś czynności prawnej niezwiązanej jednak bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą bądź zawodową) bowiem wyklucza tą możliwość także zakres tego pełnomocnictwa.
Zakres czynności prokurenta
Prokura bowiem, jest udzielana do dokonywania wszelkich (z drobnymi wyjątkami, o których w dalszej części artykułu) czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Widać więc, iż zakres czynności, do których dokonywania prokurent jest uprawniony, jest bardzo szeroki– znacznie szerszy niż umocowanie wynikające z pełnomocnictwa ogólnego, które może upoważniać wyłącznie do czynności zwykłego zarządu.
Prokurent bowiem, może również dokonywać czynności przekraczające pojęcie zwykłego zarządu, czyli jest np. uprawniony do reprezentowania przedsiębiorstwa przed sądem, do czego w normalnym przypadku musi być udzielone osobne pełnomocnictwo.
Przyznanie tak szerokich uprawnień prokurentowi przez mocodawcę (przedsiębiorcę) wiąże się oczywiście z pewnym ryzykiem, w przypadku gdy prokurentem okaże się osoba niegodna zaufania.
Jest to więc kolejna przesłanka, przemawiająca za przyczyną ograniczającą możliwość udzielenia prokury wyłącznie dla przedsiębiorców (czyli obrotu profesjonalnego, który to już z samego założenia obarczony jest ryzykiem i mniej chroniony niż transakcje konsumenckie).
Prokura a pełnomocnictwo
Prokura różni się także od pełnomocnictwa większym rygorem spoczywającym nie tylko po stronie jej udzielającej, ale także po stronie pełnomocnika (prokurenta).
Zgodnie z art. 1092§2k.c., prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna, która dodatkowo posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Trudno bowiem sobie wyobrazić, by osobą reprezentującą przedsiębiorstwo, w praktycznie wszystkich sprawach, była osoba prawna (także ona musiałaby wystawić pełnomocnictwo, prawdopodobnie jednemu ze swoich pracowników, do reprezentowania tego innego przedsiębiorcy).
Natomiast wymóg pełnej zdolności do czynności prawnych, jest oczywiście wprowadzony z powodu wagi tego szczególnego pełnomocnictwa- ponieważ prokurent może dokonywać tak wielu czynności w imieniu przedsiębiorcy, iż nie może być ograniczony w możliwości ich dokonywania.
Ponieważ prokura obejmuje umocowanie do dokonywania tak szerokiego zakresu czynności, jej udzielenie też obwarowane jest wyższym rygoryzmem niż udzielenie pełnomocnictwa (z wyjątkiem pełnomocnictwa ogólnego).
Zgodnie bowiem z art.1092k.c., prokura musi być pod rygorem nieważności udzielona w formie pisemnej (forma szczególna ad solemnitatem uregulowana w art.73k.c.). Udzielenie prokury, tak samo zresztą jak udzielenie pełnomocnictwa, jest jednostronną czynnością prawną mocodawcy.
Osoba fizyczna a osoba prawna
Oczywistą sprawą jest gdy przedsiębiorcą jest osoba fizyczna. Problem może pojawić się, kto może być mocodawcą gdy przedsiębiorcą jest osoba prawna, z więc złożona z większej ilości osób.
Wtedy, taką sytuację rozstrzyga struktura i przepisy wewnętrzne takiego przedsiębiorcy- zazwyczaj, osobą bądź organem kompetentnym do udzielenia prokury będzie osoba bądź organ zarządzający tym przedsiębiorstwem.
Gdzie należy zgłosić udzielenie prokury?
Udzielenie prokury powinno być także każdorazowo zgłoszone do rejestru przedsiębiorców (art.1098k.c.). Wymóg ten chroni przede wszystkim osoby trzecie dokonujące czynności prawnych z prokurentem, ponieważ prokurent ma umocowanie do dokonywania tak szerokiego zakresu czynności, że praktycznie samodzielnie reprezentuje przedsiębiorstwo w stosunkach zewnętrznych (i tylko w zewnętrznych, prokurent bowiem, nie ma możliwości do dokonywania czynności wewnątrz przedsiębiorstwa, nie może np. zwołać zgromadzenia wspólników) osoba trzecia musi mieć jakiś sposób na sprawdzenie, czy osoba podająca się za prokurenta, faktycznie tym prokurentem jest.
Natomiast, z uwagi na specyfikę prokury jako pełnomocnictwa, zniesiony jest wymóg udzielania każdorazowo pełnomocnictwa do dokonania czynności prawnych w tej samej formie, w jakiej ta czynność prawna musi być dokonana (art.99k.c.). Taki wymóg niweczyłby w istocie całą koncepcję prokury, jako niemalże nieograniczonego pełnomocnictwa do dokonywania czynności zwykłego zarządu i ten zwykły zarząd przekraczających.
Osobne pełnomocnictwo
Instytucja prokury wiąże się z pewnym ryzykiem dla przedsiębiorcy. Tak jak już zostało to wspomniane, ryzyko to związane jest z wyborem na prokurenta osoby niegodnej zaufania. Ustawa wprowadza pewne ograniczenia zakresu kompetencji prokurenta (art.1093k.c.).
Do dokonania przez prokurenta czynności, które mogą przedsiębiorstwu wyrządzić szkodę, bądź wywrzeć inne poważne skutki, prokurent musi uzyskać osobne pełnomocnictwo do dokonania tej poszczególnej czynności prawnej (odpowiednie zastosowanie będą miały tutaj przepisy regulujące pełnomocnictwo, a więc art. 98 i 99k.c.).
To szczegółowe pełnomocnictwo musi zostać udzielone w tej samej formie, jaką to formę ustawa zastrzega dla dokonania tej danej czynności prawnej. Zgodnie więc z art.1093k.c., pełnomocnictwo szczególne jest wymagane do czynności polegających na:
- zbyciu przedsiębiorstwa;
- oddaniu przedsiębiorstwa do czasowego korzystania (np. wydzierżawienie przedsiębiorstwa);
- zbycia i obciążenia nieruchomości wchodzących w skład majątku przedsiębiorstwa.
Natomiast prokurent nigdy nie będzie mieć prawa (w graniach swojego umocowania jako prokurenta) do złożenia wniosku u upadłość reprezentowanego przez siebie przedsiębiorcy.
Zakaz ten, wywodzimy z celu samej instytucji prokury, który to został określony, jako „dokonywanie czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa”. Zgłoszenie wniosku o rozpoczęcie postępowania upadłościowego, bez wątpienia za taką czynność nie może być uznane.
Wygaśnięcie prokury
Pod sam koniec, warto omówić sytuacje powodujące wygaśnięcie prokury. Wymienione zostały w art.1097k.c.
Podobnie jak w przypadku pełnomocnictwa, prokura w każdym przypadku może być odwołana przez przedsiębiorcę, który je udzielił. W odróżnieniu jednak od odpowiedniego uregulowania w przypadku pełnomocnictwie, przedsiębiorca nie może się zrzec uprawnienia do odwołania prokury, co jest oczywiście uzasadnione specyfiką prokury.
Prokura wygasa również w przypadku:
- wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru (bowiem może być udzielona tylko przez przedsiębiorce, który jest wpisany do rejestru)
- ogłoszenia upadłości i otwarcia likwidacji (wtedy uprawnienie do reprezentowania przedsiębiorstwa przejmuje syndyk)
- przekształcenia przedsiębiorcy.
- śmierci prokurenta
Natomiast, w odróżnieniu od pełnomocnictwa, śmierć przedsiębiorcy (czyli mocodawcy) nie powoduje wygaśnięcia prokury. Chodzi bowiem o to, by przedsiębiorstwo nadal działało.