Prawo spadkowe. Przyjęcie i odrzucenie spadku.

W poniższym artykule opiszę kilka zagadnień z zakresu prawa spadkowego, a mianowicie, jaki jest ustawowy termin na odrzucenie spadku? Kiedy warto przyjąć, a kiedy odrzucić spadek. Czy spadkobiercy muszą przyjmować spadek? Czy każdy może odrzucić spadek i jak to zrobić? Co z małoletnimi? Czy możliwe jest odrzucenie spadku po terminie?

Dodatkowo opisane zostaną rodzaje dziedziczenia – wprost i z dobrodziejstwem inwentarza.

Termin na odrzucenie spadku

Na początek przywołam Art. 1015 Kodeksu Cywilnego:

Art. 1015. Termin złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku

1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
2. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Powyższy artykuł wprost definiuje termin na odrzucenie spadku – jest to 6 miesięcy. Uwaga – przepis mówi, że jest to 6 miesięcy od powzięcia informacji o tytule powołania do spadku. Co to oznacza? W praktyce jest to termin 6 miesięcy od dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy lub też 6 miesięcy odkąd uzyskaliśmy informację, że osoby, które były przed nami w kolejce do dziedziczenia również odrzuciły spadek.

Kiedy przyjąć, a kiedy odrzucić spadek?

Spadkobiercy nie mają obowiązku przyjmowania spadku, w szczególności gdy pasywa przewyższają aktywa. Wtedy najlepiej odrzucić spadek. Jeśli mamy do czynienia z odwrotną sytuacją, warto przyjąć spadek wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Nie jest łatwo podjąć decyzję o przyjęciu spadku, gdyż niejednokrotnie w momencie dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy nie mamy informacji, jaki był jego majątek.

Jak uzyskać informację o majątku spadkodawcy?

Aby określić wartość majątku spadkodawcy można złożyć wniosek do sądu o dokonanie spisu inwentarza przez komornika. Niestety uzyskanie zgody sądu i sporządzenie spisu jest czasochłonne i najczęściej spowoduje przekroczenie 6-miesięcznego terminu.

Co wtedy należy zrobić? Jest kilka możliwości – można samemu przeprowadzić wywiad wśród rodziny, sąsiadów bądź znajomych spadkodawcy, albo skorzystać z pomocy detektywa, czy innej instytucji zajmującej się poszukiwaniem majątku takich jak Urząd Skarbowy, ZUS, komornik, choć niestety samodzielne uzyskanie jakichkolwiek informacji od tych organów bez zgody sądu może być utrudnione.

Czy każdy może odrzucić spadek i jak to zrobić? Co z małoletnimi?

Odrzucić spadek w terminie ustawowym może każdy spadkobierca.

Najprostszym sposobem jest wizyta u notariusza i sporządzenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Można to zrobić również sądowo, ale zazwyczaj procedura jest bardziej długotrwała, więc prostszym sposobem jest właśnie wizyta u notariusza.

Problem pojawia się w przypadku małoletnich – nie można od razu złożyć oświadczenia przed notariuszem – należy najpierw otrzymać zgodę Sądu Rejonowego na odrzucenie spadku przez małoletniego, a dopiero potem udać się do notariusza w celu złożenia oświadczenia. Na całe szczęście, zgodnie z aktualną linią orzeczniczą, 6-miesięczny termin jest zawieszony na czas trwania postępowania o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku przez małoletniego.

Co z długiem?

W przypadku odrzucenia spadku przez każdego z powołanych do dziedziczenia spadkobierców – niezależnie od tego, czy to spadkobiercy ustawowi, czy testamentowi – dług spadkodawcy przechodzi na Skarb Państwa.

Co zrobić, w przypadku przekroczenia terminu na odrzucenie spadku?

W przypadku przekroczenia terminu na złożenie oświadczenia sprawa się komplikuje. Nie można już wtedy złożyć oświadczenia o odrzuceniu, a w razie ewentualnej próby, żaden sąd czy notariusz nie wyrażą na to zgody.

Wtedy jedyną metodą na wybrnięcie z sytuacji jest złożenie wobec sądu oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych przyjęcia spadku. Oczywiście aby to zrobić, muszą zostać spełnione odpowiednie przesłanki. W takich sprawach najlepiej skorzystać z pomocy adwokata wyspecjalizowanego w prawie spadkowym. Wystarczy wpisać w przeglądarkę frazę spadek – adwokat Warszawa.

Podstawą do uchylenia się od skutków prawnych błędnego oświadczenia woli jest art. 88 Kodeksu Cywilnego, przytoczony poniżej.

Art. 88. Uchylenie się od skutków prawnych błędu lub groźby

1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.
2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Rodzaje dziedziczenia

Spadek można przyjąć wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza, o czym mowa poniżej.

Dziedziczenie wprost

Dziedziczenie wprost to dzieczenie wszystkich aktywów i pasywów, czyli całego mienia majątkowego razem z długami. Jest to sposób przyjęcia spadku, który niesie ze sobą ryzyko, gdyż nie ma ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkodawcy. Jeśli długi będą przewyższać inne składniki majątku, to spadkobierca będzie za nie odpowiadał całym swoim majątkiem. Do 2015 r. był to domyślny sposób przyjęcia spadku, który stosowany był wtedy, gdy nie zostało złożone oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Aktualnie nie jest to preferowany sposób dziedziczenia – lepiej przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, jako że zapewnia nam dodatkową ochronę, co opisane zostało poniżej.

Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza

Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza, to sposób przyjęcia spadku, w którym dziedziczy się jedynie nadwyżkę aktywów nad pasywami. Czyli do dziedziczenia dochodzi w przypadku, gdy długi są mniejsze niż majątek spadkowy. W teorii jest to idealny wybór – brak ryzyka, same korzyści. Jednak nie do końca. W przypadku wysokości długów zbliżonych do wartości majątku czy ich przekraczających, jako spadkobiercy zobowiązani jesteśmy do pokrycia kosztów egzekucji komorniczej. Takie koszty są niemałe – jest to nawet 10% wartości długów.

Przykładowo: masa spadkowa obejmuje mieszkanie o wartości 500 tysięcy złotych i długi o wartości 480 tysięcy złotych. Teoretycznie można przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, bowiem zostanie nam 20 tysięcy złotych. Można jednak przypuszczać, że wobec dłużnika – spadkodawcy – została wszczęta egzekucja komornicza. Wtedy koszty takiej egzekucji mogą wynosić nawet 48 tysięcy złotych. W efekcie, zamiast otrzymać 20 tysięcy złotych, będziemy musieli spłacić 28 tysięcy złotych na poczet kosztów egzekucji komorniczej.

Podsumowanie

Konkludując, nie zawsze łatwo podjąć decyzję o ewentualnym odrzuceniu spadku. Głównym problemem jest określenie majątku spadkodawcy, szczególnie w przypadku, gdy majątek był obciążony długami. Niejednokrotnie warto skonsultować sprawę z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym, aby uniknąć ewentualnych problemów.

Autor: adwokat Elżbieta Żurek