
Jakie są prawa i obowiązki małżonków?
Po wejściu w związek małżeński, mąż i żona wchodzą w nowy zakres regulacji prawnej. Jedną z perspektyw, którą można przyjąć, aby scharakteryzować stan prawny dotyczący małżonków, jest spojrzenie na ich prawa i obowiązki.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy poświęca zagadnieniu praw i obowiązków małżonków regulację zawartą w art. 23-30 tej ustawy.
Podstawową zasadą, której wpływu na cały zakres sytuacji prawnej małżonków nie sposób przecenić, jest zasada równości praw i obowiązków męża i żony w małżeństwie.
Została ona wypowiedziana przez ustawodawcę wprost w art. 23 zd. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Obowiązki małżonków rozkładają się na wiele sfer życia. Ustawa mówi bezpośrednio o wspólnym pożyciu, wzajemnej pomocy i wierności, a także o obowiązku współdziałania dla dobra rodziny, którą małżonkowie przez swój związek założyli.
Spis treści
Szczególna ochrona i opieka rodzin
Mówiąc o dbałości o należyte funkcjonowanie rodziny, warto dodać, że sama Konstytucja opowiada się za szczególną ochroną i opieką tej jednostki społecznej.
Art. 18 polskiej ustawy zasadniczej wymienia rodzinę, obok małżeństwa, rodzicielstwa i macierzyństwa jako przedmiot takiej szczególnej dbałości. Przekładając tą generalną zasadę na postanowienia Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, należy wskazać, że art. 27 k.r.o. nakłada na małżonków istotnych obowiązek, jakim jest konieczność przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny. Pojęcie „zaspokajania potrzeb rodziny” jest celowo nieostre, ponieważ przejawia się ono w wielu sferach funkcjonowania rodziny.
Z pewnością za samą rodzinę ustawa uznaje już wspólnotę męża i żony, która zostaje założona przez zawarcie związku małżeńskiego. Obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny ciąży na obojgu z małżonków, co nie znaczy, że ciąży w identycznym stopniu. Stopień przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny zależy od możliwości danego małżonka, w tym możliwości zarobkowych i majątkowych.
Obowiązki małżonków
Własne starania małżonka o to, aby wychować dzieci oraz praca we wspólnym gospodarstwie domowym są również na gruncie ustawy uznawane za zadośćuczynienie obowiązkowi dbałości o potrzeby rodziny. Istotną potrzebą rodzinny jest potrzeba dachu nad głową. Zgodnie z art. 281 k.r.o., jeżeli jeden z małżonków ma prawo do mieszkania, to drugi małżonek również jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania, o ile wykorzystuje go w celu zaspokojenia potrzeb rodziny.
Analogicznie ustawa postępuje z przedmiotami urządzenia domowego, a więc pewnym stypizowanym wyposażeniem miejsca życia rodziny.
Prawo stara się zapobiegać negatywnemu zjawisku, kiedy to małżonek, pozostający we wspólnym pożyciu, nie spełnia obowiązku przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny. Wówczas sąd ma kompetencję do nakazania, aby wynagrodzenie za pracę lub inne należności przypadające temu małżonkowi były wypłacane do rąk małżonka dbającego o zaspokojenie potrzeb rodzinnych.
W gestii sądu leży ocena, w jakiej wielkości powinno się przekazywać drugiemu małżonkowi wynagrodzenie jego partnera. W każdym jednak razie ustawa wyraźnie mówi o możliwości wypłacania nawet całości wynagrodzenia drugiemu małżonkowi. Gdyby po wydaniu takiego nakazu sądowego ustało wspólne pożycie małżonków, to nie ma to wpływu na aktualność nakazu i wynagrodzenie bądź inne należności powinny być nadal wypłacane drugiemu małżonkowi.
W dbałości o właściwą elastyczność rozwiązania w tym zakresie, prawo zezwala, aby sąd, na wniosek każdego z małżonków, nakaz swój uchylił, lub zmienił jego treść.
Rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny
Na małżonkach ciąży również obowiązek wspólnego rozstrzygania o istotnych sprawach rodziny. Kiedy jednak nie znajdą między sobą porozumienia, mogą wystąpić do sądu o rozstrzygnięcie spornej kwestii. Uprawnienie do takiego zwrócenia się do sądu przyznaje małżonkom art. 24 k.r.o. Sąd ma również kompetencję do postanowienia, że za zobowiązania w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny, zaciągnięte przez jednego z małżonków, odpowiada tylko ten małżonek, który je zaciągnął.
Jest to znamienne o tyle, że co do zasady za takie zobowiązania, zgodnie z art. 30 § 1 k.r.o. odpowiedzialni są oboje małżonkowie, na zasadzie solidarności. Generalny zakres regulacji prawnej dotyczący zobowiązań solidarnych zawiera się w art. 366-378 Kodeksu cywilnego.
Nazwisko męża i żony
Kolejną istotną kwestią jest to, jakie nazwisko będą nosić mąż i żona po zawarciu związku małżeńskiego. Decydujące znaczenie ma oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. To właśnie w tym oświadczeniu małżonek może zdecydować, jakie nazwisko będzie nosił, a samo oświadczenie może być złożone albo bezpośrednio po zawarciu małżeństwa, albo też przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.
Co do samego wyboru nazwiska, art. 25 § 2 k.r.o. stanowi, że każdy z małżonków albo zachowa swoje własne nazwisko (stanie się też tak wówczas, kiedy nie dojdzie do złożenia oświadczenia w sprawie nazwiska), albo połączy swoje dotychczasowe nazwisko z nazwiskiem małżonka, albo też oboje małżonkowie będą nosili nazwisko jednego. Na uwagę zasługuje, że nie musi być to zawsze nazwisko męża. Pewne ograniczenie stanowi zapis, że nazwisko utworzone w wyniku połączenia nazwisk obu małżonków nie może składać się z więcej niż dwóch członów.
Wzajemna reprezentacja
Na koniec, omawiając tematykę praw i obowiązków małżonków warto wspomnieć o prawie do wzajemnej reprezentacji. Podstawę prawną do działania za małżonka w sprawach zwykłego zarządu stanowi art. 29 k.r.o.
Zgodnie z normą wyrażoną w tym artykule, reprezentacja taka może nastąpić w razie przemijającej przeszkody, dotyczącej jednego z małżonków, którzy to małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu.
Drugi małżonek jest wówczas uprawniony między innymi do pobierania należności przypadających małżonkowi, którego dotyczy przeszkoda, oczywiście, o ile on sam nie wyraził sprzeciwu. Warto przy tym podkreślić, że uprawnienie z art. 29 k.r.o. odnosi się do majątku osobistego małżonków, a więc, co do zasady, do przedmiotów określonych w art. 33 k.r.o. Do majątku wspólnego ma natomiast zastosowanie przepis art. 36 ustawy.