Stwierdzenie nabycia spadku w praktyce

Na gruncie polskiego prawa spadek można dziedziczyć na dwa różne sposoby.

Są to: dziedziczenie ustawowe oraz dziedziczenie na podstawie testamentu. Najprościej mówiąc, do czynienia z dziedziczeniem ustawowym mamy zawsze wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu.

Kiedy następuje nabycie spadku?

Generalna zasada stanowi, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia się spadku (art. 925 k.c.), którą to chwilą jest śmierć spadkodawcy (art. 924 k.c.) Samo pojęcie nabycia spadku nie może być utożsamiane z jego faktycznym objęciem w posiadanie.

Często bywa tak, że pewne części spadku pozostają w miejscach, z których podjęcie ich nie jest proste do wykonania. Mowa tu np. o pieniądzach na kontach bankowych, środkach zgromadzonych na tzw. trzecim filarze, nieruchomościach oraz innych prawach, nieznajdujących się w zasięgu ręki spadkobiercy.

Jak uzyskać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku?

Pierwszą i podstawową czynnością, jakiej powinnyśmy dokonać, jest uzyskanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Jest to korzystne nie tylko ze względu na ułatwienie uzyskania składników spadku, ale także ze względu na fakt, że w przyszłości nasi spadkobiercy będą mogli potrzebować takiego dokumentu, a gdy go nie będzie, konieczne stanie się wszczęcie postępowania, które powinno zostać zakończone wiele lat wcześniej, co może skutkować czasochłonnością postępowania i także koniecznością przeprowadzenia wszystkich postępowań, które nie zostały przeprowadzone „po drodze”.

Aby uzyskać ww. postanowienie, należy z tą sprawą zwrócić się do sądu. Sądami właściwymi rzeczowo dla wniosku o stwierdzenie nabycia spadku są sądy rejonowe. Jeśli chodzi o właściwość miejscową, to mamy tu do czynienia z właściwością wyłączną, zgodnie z którą, sprawa taka może zostać wytoczona tylko i wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli miejsca takiego w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się spadek, bądź jego część (art. 39 k.p.c.)

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku jest postępowaniem nieprocesowym. Jego kwestie reguluje art. 669 i nast. k.p.c. Należy pamiętać, że w postępowaniu nieprocesowym nie występują strony, a wnioskodawca i uczestnicy.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku

Treść wniosku o stwierdzenie nabycia spadku powinna czynić zadość przepisom dotyczącym pisma procesowego, a więc konieczne jest zamieszczenie w nim takich danych jak:

1. Oznaczenie sądu, do którego pismo jest kierowane,
2. Imię i nazwisko wnioskodawcy lub ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
3. Oznaczenie rodzaju pisma (wniosek o stwierdzenie nabycia spadku),
4. Osnowę wniosku, a więc przedstawiony stan faktyczny, wraz z dowodami na poparcie swoich tez,
5. Podpis wnioskodawcy lub jego przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika,
6. Wykaz załączników.

Ponadto wniosek powinien zostać należycie opłacony. Zgodnie z art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłata ta wynosi 50 zł. Należy jej dokonać na numer konta sądu właściwego do rozpoznania naszej sprawy, bądź też kupić znaczek opłaty sądowej, po czym nakleić go na pierwszej stronie pisma.

W wypadku opłaty przelewem, konieczne jest załączenie do pisma potwierdzenia dokonania opłaty od wniosku. Jeśli wniosek nie zostanie należycie opłacony, sąd nie podejmie żadnych czynności w jego sprawie.

Wszelkie załączniki wniosku o stwierdzenie nabycia spadku powinny zostać złożone w oryginale. Jeśli nie jesteśmy w jego posiadaniu, warto zwrócić się o ich wydanie do właściwych urzędów stanu cywilnego.

Skompletowany wniosek należy wysłać listem poleconym do sądu, bądź złożyć go osobiście. Ważnym jest, aby oprócz wniosku zostały także złożone odpisy, dla każdego z uczestników po jednym, wraz z załącznikami.

Dla przykładu: w czteroosobowej rodzinie umarła matka, do sądu zwraca się jej mąż, który powinien złożyć jeden wniosek oraz dwa jego odpisy dla uczestników – dzieci spadkodawczyni. Wartym wspomnienia jest fakt, że załączniki do odpisów nie muszą być oryginałami, wystarczą kopie.

Kontrola pod kątem formalnym

Po złożeniu wniosku sąd dokonuje jego kontroli pod kątem formalnym. Jeśli zauważy jakieś braki, to wnioskodawca zostanie wezwany do ich uzupełnienia. Wyjątkiem jest tu brak opłaty, w razie którego wystąpienia sąd zwróci wniosek bez wzywania do uzupełnienia, jeśli został on złożony przez zawodowego pełnomocnika.

Jeśli sąd nie stwierdzi braków formalnych wniosku, zostanie wyznaczone posiedzenie, na które sąd wezwie wnioskodawcę i uczestników oraz rozpozna wniosek pod kątem merytorycznym.

Jeśli okaże się to konieczne, posiedzeń może być więcej, jednak zgodnie z art. 6 k.p.c. sąd powinien dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie zapadło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy.

Wydanie orzeczenia

Merytoryczne rozpoznanie sprawy kończy się wydaniem orzeczenia. W przypadku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku orzeczeniem takim jest postanowienie. Jeśli wnioskodawca i uczestnicy wykażą, że są prawowitymi spadkobiercami, sąd wyda postanowienie, w którym stwierdzi, kto i w jakich częściach nabył spadek.

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku jest postanowieniem co do istoty sprawy, zapadłym przed sądem pierwszej instancji. Jednak należy pamiętać o tym, iż jest to postępowanie nieprocesowe, a więc zgodnie z art. 518 k.p.c. środkiem odwoławczym od takiego postanowienia jest apelacja. Apelacja powinna być złożone zanim postanowienie się uprawomocni.

Uczestnik postępowania ma 7 dni na wniesienie o uzasadnienie postanowienie, oraz kolejne 14 dni na wniesienie apelacji. Po upływie ww. terminów postanowienie staje się prawomocne, jednak należy zwrócić się do sądu o stwierdzenie jego prawomocności.

Opisane wyżej postanowienie wraz z stwierdzoną prawomocnością tytułem egzekucyjnym w rozumieniu art. 777 k.p.c. i uprawnia określone osoby do dochodzenia roszczeń.

Nabycie spadku a dział spadku

Bardzo ważną kwestią jest rozróżnienie stwierdzenia nabycia spadku od działu spadku. Aby dokonać działu spadku pomiędzy spadkobierców należy mieć już za sobą postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku.

Zgodnie z art. 681 k.p.c. jeżeli takie postępowanie nie zostało jeszcze przeprowadzone, dopuszczalne jest, aby stwierdzenie nabycia spadku zostało przeprowadzone przy postępowaniu o dział spadku.

Najprostszymi słowami różnicę można ująć w następujący sposób: stwierdzenie nabycia spadku służy temu, aby prawowity spadkobierca wszedł w posiadanie tytułu, który będzie dowodem tego, że spadek w ogóle mu się należy.

Z kolei dział spadku służy, jak sama nazwa wskazuje, działowi konkretnych składników majątkowych pomiędzy spadkobierców.

Na sam koniec nie wolno zapomnieć o kwestiach podatkowych, które w tym wypadku reguluje ustawa o podatku od spadków i darowizn z dnia 28 lipca 1983 r. (Dz. U. 2011.75.398)