Tryby ścigania i przestępstwa wnioskowe, czyli co robić, gdy ktoś nam grozi?

Prawo karne wprowadza instytucję trybów ścigania przestępstw. W zależności od popełnionego czynu, inne będą procedury i mechanizmy owego ścigania. Jakie wyróżniamy tryby ścigania przestępstw?

Sprawdzamy!

Wyróżnia się:

• tryb prywatnoskargowy – obejmuje przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego i są to np. pomówienie czy zniewaga. Wszczęcie może nastąpić wskutek wniesienia do sądu prywatnego aktu oskarżenia (wskazuje na oskarżonego, zarzucany czyn i dowody) lub zawiadomienia organów ścigania o popełnieniu takiego przestępstwa. W tym drugim przypadku organy ścigania mają obowiązek dokonywać wyłącznie niezbędnych czynności, które stanowią zabezpieczenie dowodów oraz następnie przekazać sprawę do sądu. Prokurator może objąć przestępstwo prywatnoskargowe ściganiem z urzędu, jeśli wymaga tego interes społeczny;
• – tryb publicznoskargowy – stanowi realizację zasady legalizmu (organy ścigania są zobowiązane podjąć wszelkie czynności zmierzające do wykrycia sprawcy) i obejmuje ściganie z urzędu i ściganie na wniosek. W przypadku ścigania z urzędu organy ścigania mają obowiązek w razie podejrzenia popełnienia przestępstwa podjąć wszelkie działania w celu wykrycia sprawcy. Są to np. czyny z art. 280 k.k. (rozbój) czy art. 201 k.k. (kazirodztwo). Przestępstwa ściganie na wniosek zostaną opisane szerzej poniżej.

Przestępstwa wnioskowe (ścigane na wniosek w trybie publicznoskargowym)

Do takich przestępstw ustawodawca zalicza m.in. groźbę karalną (art. 190 k.k.), dokonanie zabiegu leczniczego bez wymaganej zgody pacjenta (art. 192 k.k.) czy oszustwo na szkodę osoby najbliższej (art. 286 k.k.) i kradzież na szkodę osoby najbliższej (art. 278 k.k.). W przypadku popełnienia takich czynów, prócz podejrzenia popełnienia przestępstwa, konieczny jest pisemny wniosek o ściganie karne złożony przez osobę pokrzywdzoną (czyli jej zgoda), by organy ścigania wszczęły postępowanie z urzędu. To pokrzywdzony decyduje więc o wszczęciu lub prowadzeniu postępowania. Po złożeniu wniosku, postępowanie toczy się według reguł ścigania z oskarżenia publicznego.

Wniosek może wpływać na samo wszczęcie postępowania (np. w razie groźby karalnej, już w fazie in rem, czyli o dany czyn bez wskazywania na oskarżonego, konieczne jest złożenie wniosku) albo może uzależniać kontynuowanie postępowania, gdy np. okaże się, że kradzieży dokonała osoba najbliższa, wówczas wniosek o ściganie jest przesłanką do przedstawienia tej osobie zarzutów i skierowania przeciwko niej aktu oskarżenia.

Podział przestępstw ściganych na wniosek

W nauce prawa wyróżnia się:

• przestępstwa bezwzględnie wnioskowe – ścigane są tylko w trybie publicznoskargowym i zawsze na wniosek, np. art. 190 k.k.
• przestępstwa względnie wnioskowe – co do zasady są ścigane z urzędu, chyba że wystąpi się określona przez ustawodawcę okoliczność, wówczas ściganie wymaga złożenia wniosku osoby pokrzywdzonej. Przykładem jest oszustwo czy kradzież, które są ścigane z urzędu (bez wniosku), chyba że przestępstwo zostało popełnione na szkodę osoby najbliższej.

Wniosek o ściganie sprawcy

Jeśli pokrzywdzony złoży zawiadomienie o przestępstwie bez wniosku o ściganie sprawcy, to postępowanie zostanie umorzone. Wniosek jest więc niezbędny, dlatego należy pouczyć pokrzywdzonego o skutkach niezłożenia wniosku. Musi on być dokonany na piśmie lub ustnie do protokołu. Taki wniosek musi pochodzić od pokrzywdzonego lub jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna albo sądu (gdy przedstawiciele odmawiają złożenia wniosku albo są sprawcami przestępstwa), jeśli pokrzywdzony jest małoletni. Podobnie, wniosek od osoby ubezwłasnowolnionej musi zostać złożony przez opiekuna lub kuratora. Najczęściej wniosek ten zostaje złożony wraz z zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa lub w trakcie przesłuchania. Możliwość złożenia wniosku wygasa wraz z chwilą przedawnienia karalności przestępstwa.

Wniosek jest niepodzielny podmiotowo, tzn. w razie wskazania w nim tylko kilku sprawców przestępstwa, to wniosek i tak obejmuje wszystkich.

Cofnięcie wniosku

Ustawa co do zasady dopuszcza cofnięcie wniosku o ściganie. Konieczna jest jednak zgoda określonych organów: prokuratora (do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu) albo sądu (od odczytania aktu oskarżenia na pierwszej rozprawie). Organy te uzależniają zgodę od wszystkich okoliczności danej sprawy, interesu pokrzywdzonego i interesu publicznego.

Skutecznie cofnięty wniosek skutkuje umorzeniem postępowania i brakiem możliwości jego ponownego złożenia.