Umowa powierniczego przelewu wierzytelności

Szczególnym rodzajem przelewu wierzytelności (cesji) jest cesja fiducjarna (powiernicza), która pod wieloma względami różni się od typowej struktury cesji opisanej we wcześniejszym artykule. Odmiennością jest to, że cesja fiducjarna ma charakter niedefinitywny, przejściowy, powierniczy. Od klasycznej cesji różni się również funkcją. Nadto, dla wszystkich innych uczestników obrotu niż strony umowy cesji, jest ona definitywna i skuteczna, natomiast w relacji cedent-cesjonariusz ma ona charakter jedynie tymczasowy (causa cavendi), bowiem istnieje obowiązek zwrotu przelanej wierzytelności.

Cel umów o przelew wierzytelności dla zabezpieczenia

Istotnym celem umów o przelew wierzytelności dla zabezpieczenia (cesja powiernicza) jest z reguły ściągnięcie wierzytelności od dłużnika przez jej nabywcę (cesjonariusza) i następnie przekazanie należności pierwotnemu wierzycielowi (cedentowi) – oczywiście z zachowaniem określonych umową reguł.Cesjonariusz jako powiernik powinien stosować się do wskazówek zleceniodawcy (cedenta), bowiem ten pierwszy działa wprawdzie w imieniu własnym, ale z gospodarczego punktu widzenia na rachunek zleceniodawcy (cedenta). U podstaw cesji powierniczej leży art. 450 k.c. – pactum fiduciae, czyli tzw. porozumienie powiernicze.

W obrocie gospodarczym wyróżniamy dwa rodzaje cesji powierniczej:

1. w celu ściągnięcia należności;
2. w celu zabezpieczenia wierzytelności.

Pierwszy rodzaj przelewu powierniczego jest wykorzystywany na szeroką skalę w sprawach ubezpieczeniowych. Ułatwia do dochodzenie odszkodowania i zadośćuczynienia od firm ubezpieczeniowych, które starają się wypłacać jak najmniejsze kwoty poszkodowanym. Osoba fizyczna (osoba prawna zwykle już korzysta z usług profesjonalnego pełnomocnika) w celu ściągnięcia należności ceduje swoje uprawnienia na przedsiębiorstwo zajmujące się likwidacją szkód. Przedsiębiorstwo, zatrudniając profesjonalnych pełnomocników (prawników), ma większą możliwość ściągnięcia od ubezpieczyciela kwoty zaspokajającej potrzeby poszkodowanego.

Drugi rodzaj przelewu powierniczego polega na zbyciu wierzytelności przez cedenta na rzecz cesjonariusza w celu zabezpieczenia, np. udzielonego mu kredytu. Cesjonariusz może dokonać realizacji tej wierzytelności w chwili nie spełnienia warunków określonych w umowie cesji. Tego typu cesja najczęściej stosowana jest jako zabezpieczenie kredytów udzielanych przez banki.

W umowie przelewu wierzytelności dla zabezpieczenia, w celu jej ściągnięcia dopuszczalne jest zamieszczenie warunku rozwiązującego, stwierdzającego, że w razie niedokonania przez cesjonariusza na rzecz cedenta w określonym terminie zapłaty należności ściągniętej od dłużnika, umowa traci moc, a zbywca staje się ponownie wyłącznie uprawnionym do wierzytelności objętej przelewem (postanowienie SN z 18 października 2002 r., V CKN 111/2001).

Jeśli dłużnik wykona zobowiązanie wobec cesjonariusza, to strony przewidują tzw. cesję zwrotną (cesjonariusz ma obowiązek „zwrócić wierzytelność”). Istnieją dwa warianty możliwości zawarcia cesji zwrotnej:

1. przez ponowne zawarcie umowy przelewu wierzytelności przez obie strony – art. 509 k.c.;
2. przez zamieszczenie w pierwotnej umowie przelewu wierzytelności postanowienia umownego, że w razie spłaty zobowiązania cesja zwrotna nastąpi automatycznie.

Jeżeli cesjonariusz dokonał dalszej cesji, mimo że dłużnik spłacił wierzytelność to taka dalsza cesja jest skuteczna. Jednak wtedy cedent będzie mógł powoływać się na treść umowy i żądać od cesjonariusza odszkodowania na podstawie art. 471 k.c., tj. odszkodowania za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

Cesja fiducjarna

Cesja fiducjarna ma właściwie wszystkie elementy cesji, z tym, że towarzyszy jej pactum fiduciae, który ma charakter zabezpieczenia osobistego. Ponadto wyróżniamy cesję fiducjarną cichą. Jest to sytuacja, kiedy dłużnik nie jest informowany przez cedenta o dokonaniu przelewu wierzytelności na nowego wierzyciela. Brak takiego powiadomienia ma dwojaki powód.

Ma nie wzbudzać niepokoju dłużnika co do zmiany podmiotu uprawnionego z danej wierzytelności, a po drugie i przede wszystkim ma chronić reputację kredytobiorcy banku, który nie chce jej stracić w oczach dłużnika. Ten rodzaj cesji stanowi formę nacisku na cedenta oraz wzmacnia cesję fiducjarną, bowiem powstaje groźba powiadomienia dłużnika.