Uprawnienia konsumenta przy umowie sprzedaży
Poprzez dostosowywanie polskiego prawa do dorobku prawa wspólnotowego po wejściu naszego kraju do Unii Europejskiej nastąpiło wiele zmian w polskim systemie prawa.
Duży nacisk został położony na kwestie ochrony konsumenta, a więc sprawy ważne, dotyczące każdego z nas.
Dzisiejszy artykuł dotyczył będzie zwłaszcza przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2002 roku o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego.
Wspomniana ustawa reguluje cztery niezmiernie istotne dla kupującego uprawnienia:
- uprawnienie do nieodpłatnej naprawy,
- uprawnienie do wymiany zakupionego towaru na nowy,
- uprawnienie do obniżenia ceny za nabyty towar,
- uprawnienie do odstąpienia od umowy.
Na początku jednak należy podkreślić, że powyższe uprawnienia nie będą dotyczyły każdej umowy sprzedaży, a jedynie takiej, którą można określić mianem „sprzedaży konsumenckiej”.
Termin ten został wyjaśniony w art. 1 ust.1 ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej. Zgodnie z tym aktem prawnym, sprzedażą konsumencką jest taka umowa sprzedaży, której przedmiotem jest rzecz ruchoma sprzedawana w zakresie przedsiębiorstwa, w której kupującym jest osoba fizyczna.
Ta osoba fizyczna powinna nabywać przedmiot umowy sprzedaży w celu, który nie jest związany z jej szeroko pojętą działalnością gospodarczą, w tym również zawodową. Wówczas przedmiot takiej sprzedaży może zostać określony jako „towar konsumpcyjny”.
Gaz i woda mogą być uznane za objęte terminem „towar konsumpcyjny” jedynie wówczas, kiedy są sprzedawane albo w ograniczonej ilości, albo w określonej objętości. Dlatego np. za towar konsumpcyjny można uznać butelkę wody, czy butlę gazu kupowaną przy stacji benzynowej.
Aby wyjaśnić, jak ukształtowane są konkretnie dane uprawnienia konsumenta, należy najpierw określić pojęcie „niezgodności z umową”. Takim właśnie wyrażeniem posługuje się ustawodawca w art. 8 ust. 1 wspomnianej ustawy, czyniąc z niezgodności z umową warunek tego, żeby kupujący miał do dyspozycji dwa pierwsze z powyższych uprawnień czyli: uprawnienie do nieodpłatnej naprawy albo do wymiany towaru na nowy.
Pojęcie „niezgodności z umową” jest bardzo szerokie, a art. 4 ust. 1 ustawy o sprzedaży konsumenckiej wprowadza dwa istotne domniemania:
- domniemanie zgodności z umową (czyli domniemanie braku niezgodności) w przypadku indywidualnego uzgadniania właściwości towaru konsumpcyjnego
- bez takiego uzgadniania
W tym pierwszym przypadku towar uchodzi za zgodny z umową, kiedy odpowiada podanemu przez sprzedawcę opisowi, lub też posiada cechy, które są zgodne z cechami próbki okazanej kupującemu, czy w końcu gdy nadaje się do celu określonego przez stronę kupującą podczas zawierania umowy, o ile sprzedawca nie zgłosił zastrzeżeń co do takiej możliwości użycia danego towaru.
Sytuacje uprzedniego uzgadniania cech przez strony się zdarzają, w niektórych branżach są nawet zwyczajem. Zdecydowanie częściej jednak powszechne, stypizowane umowy sprzedaży, zawierane masowo z różnymi osobami przez przedsiębiorcę nie polegają na takim uzgadnianiu.
Wówczas, aby określić, czy zachodzi domniemanie zgodności towaru z umową należy oprzeć się na art. 4 ust. 3 ustawy, który stanowi, że towar domniemywa się za zgody z umową, kiedy nadaje się do celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle używany oraz gdy jego właściwości są zgodne z właściwościami cechującymi ten rodzaj towarów.
Podobnie jest w przypadku, kiedy towar odpowiada oczekiwaniom opartym na odpowiednim zapewnieniu. Ustawa mówi o zapewnianiu składanym przez sprzedawcę, producenta, przedstawiciela producenta, a także tej osoby, która dany towar wprowadziła do obrotu krajowego lub po prostu podaje się za producenta poprzez umieszczenie na towarze swojej nazwy, czy znaku.
Warto, po przytoczeniu pojęcia niezgodności z umową jeszcze raz podkreślić, że konsument w przypadku takiej niezgodności ma prawo do darmowej naprawy lub wymiany. Prawo mocno chroni go w tym zakresie, ponieważ konsument jest uprawniony do zwrotu poniesionych przez niego kosztów demontażu, dostarczenia, ponownego zamontowania i uruchomienia i innych podobnych.
Ta swoista para uprawnień: do naprawy lub wymiany jest wyłączona w przypadku, kiedy byłyby one niemożliwe lub wymagałyby nadmiernych kosztów. Ocena nadmiernych kosztów z pewnością nie jest prosta, lecz to elastyczne ukształtowanie prawne ma niewątpliwy walor ochrony sprzedawcy oraz prowadzi do możliwości wykorzystania dodatkowych dwóch uprawnień.
Jeśli zajdzie jeden z tych dwóch przypadków: niemożliwość lub nadmierne koszty naprawy/wymiany, to wówczas kupującemu przysługują pozostałe dwa ze wspomnianych na początku artykułu uprawnień, a mianowicie: uprawnienie do obniżenia ceny za nabyty towar oraz do odstąpienia od umowy.
Taki sam skutek wystąpi w sytuacji, kiedy sprzedawca nie zdąży naprawić albo wymienić rzeczy w odpowiednim czasie albo kiedy naprawa lub wymiana narażałaby kupującego na duże dolegliwości. Ustawodawca daje swojego rodzaju wskazówkę, iż wspomniany „odpowiedni czas” powinien być ustalony, biorąc pod uwagę nie tylko rodzaj towaru, ale i cel, w jakim został on zakupiony.
Wśród tej drugiej pary uprawnień to prawo do obniżenia ceny za kupiony towar jest tym zasadniczym uprawnieniem, przysługującym w określonych powyżej warunkach zawsze. Z kolei prawo do odstąpienia od umowy (a co zatem idzie – możliwość odzyskania zapłaconej kwoty) przysługuje wtedy, kiedy niezgodność towaru konsumpcyjnego z zawartą umową sprzedaży jest istotna.
Omawiana ustawa, wyłączając w regulowanym przez siebie zakresie przepisy art. 556-581 Kodeksu cywilnego (przepisy o rękojmi za wadę rzeczy sprzedanej) wprowadziła mocne zabezpieczenie praw konsumenta do właściwie funkcjonującego, zgodnego z umową produktu.
Jak wspomniałem ta dbałość wpisuje się w szerszy nurt prawa europejskiego, które przykłada wielką wagę do ochrony jednostki, konsumenta, dokonującego czynności prawnej z silniejszym ekonomicznie i dysponującym najczęściej szerszym zakresem informacji przedsiębiorcą.
Warto na koniec podkreślić, że wszystkie cztery przedstawiane uprawnienia wynikające z ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego nie mogą być skutecznie dochodzone, jeśli kupujący nie zawiadomi sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową w ciągu dwóch miesięcy od czasu stwierdzenia tej niezgodności.
Oprócz tego należy pamiętać o stosunkowo krótkich (aczkolwiek dłuższym niż analogiczne terminy Kodeksu cywilnego zawarte w wyłączonej przez ustawę przepisach o rękojmi za wadę przy sprzedaży) terminach przedawnienia roszczeń.
Wynoszą one: dwa lata liczone od dnia wydania towaru konsumpcyjnego dla roszczeń dotyczących odpowiedzialności sprzedawcy za niezgodność towaru z umową oraz jeden rok licząc od dnia stwierdzenia przez kupującego niezgodności towaru z umową dla wszystkich czterech przedstawionych w tym tekście, a wyliczonych na jego początku uprawnień.
Nielojalny sprzedawca, który sprzedając rzecz wiedział o niezgodności sprzedawanego towaru z umową nie może jednak liczyć na skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia – zgodnie z art. 10 ust. 4 ustawy, upływ przedstawionych terminów nie wyłącza wówczas wykonania uprawnień osoby kupującej w ramach umowy sprzedaży konsumenckiej.
