Wydziedziczenie w prawie spadkowym

Niejednokrotnie bywa tak, iż nie chcemy, aby to właśnie osoby, które wskazuje kodeks cywilny, jako spadkobierców ustawowych, dziedziczyły dorobek całego naszego życia. Może to dotyczyć również członków najbliższej rodziny. Często także, z różnych względów, dochodzi do sytuacji, w której spadkobiercy dziedziczyć nie mogą. W celu zdobycia wiedzy na ten temat pomocna będzie znajomość dwóch pojęć: niegodności dziedziczenia oraz wydziedziczenia.

Są to dwie odrębne instytucje prawa spadkowego uregulowane w kodeksie cywilnym, których nie należy ze sobą mylić. W niniejszym artykule postanowiłem omówić uregulowanie dotyczące wydziedziczenia, natomiast przepisom odnoszącym się do niegodności poświęcę odrębny artykuł.

Dwa rozumienia pojęcia „wydziedziczenia”

Na początku warto zwrócić uwagę na dwa rozumienia pojęcia „wydziedziczenia”, gdyż mogą być ze sobą mylone. W rozumieniu potocznym oznacza pozbawienie spadkobierców udziału w spadku. Ustawodawca wybrał inną drogę, mianowicie w rozumieniu kodeksowym, ściśle prawnym wydziedziczenie oznacza pozbawienie prawa do zachowku. Wydziedziczenie w rozumieniu potocznym może nastąpić w drodze tzw. testamentu negatywnego, który wyłącza spadkobierców ustawowych od dziedziczenia, np. „Niechaj po mojej śmierci moja najstarsza córka nie dziedziczy po mnie”. Skutkiem takiego przykładowego zapisu byłoby pozbawienie udziału w spadku przez tę córkę, jednak nadal byłaby ona uprawniona do zachowku.

W tym miejscu warto przytoczyć stanowisko SN, odnoszącego się do tej kwestii. Otóż wg Sądu Najwyższego: „Przepisy kodeksu cywilnego nie wykluczają możliwości wyłączenia spadkobiercy ustawowego od dziedziczenia (testament negatywny), przy czym wyłączenie od dziedziczenia nie pozbawia takiego spadkobiercy prawa do zachowku”.

Wydziedziczenie to zgodnie z art. 1008 k.c. pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców zachowku. W ramach tej instytucji to spadkobierca, a nie sąd decyduje o tym, czy pozbawić należnego zachowku członków rodziny. Stosowne dyspozycje powinny zostać zawarte w testamencie. Przyczyny wydziedziczenia zostały wymienione również w tym artykule. Po pierwsze jest to uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dodatkowo musi być to zachowanie wbrew woli spadkodawcy, np. uprawianie prostytucji, działalność przestępcza.

Drugą przyczyną jest popełnienie umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci w stosunku do spadkodawcy albo osób względem niej najbliższych. Popełnienie tego przestępstwa powinno być stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu karnego. Trzecią i ostatnią przyczyną jest niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych, np. nieutrzymywanie kontaktów przy jednoczesnym braku wsparcia w potrzebie. Podobnie jak i w pierwszym przypadku wymaga więc zachowania, które utrzymuje się przez pewien okres czasu („uporczywość”). Na pewno nie może to być jednorazowe zachowanie.

Przyczyna wydziedziczenia musi znaleźć się w testamencie

Spadkobierca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli spadkodawca mu przebaczył (Art. 1010. § 1). Do ważności przebaczenia nie jest wymagana zmiana w testamencie. Co w sytuacji, w której przebaczenia dokonuje osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnej? Przebaczenie jest skuteczne tylko w sytuacji, w której spadkodawca działał z dostatecznym rozeznaniem.

Osoba, wobec której nastąpiło wydziedziczenie w rozumieniu kodeksu cywilnego jest pozbawiona prawa do zachowku, w związku z czym jej roszczenia o zachowek stają się bezskuteczne.