Wynagrodzenie za ustanowienie służebności drogi koniecznej
Istota służebności drogi koniecznej polega na obciążeniu innej nieruchomości poprzez ustanowienie na niej prawa wkraczania na jej teren w celu uzyskania dostępu do drogi publicznej lub budynków gospodarskich. Owa służebność ustanawiana jest jednak za wynagrodzeniem, które ma poniekąd zrekompensować właścicielowi obciążonej nieruchomości ograniczenie w jej korzystaniu. Od czego zależy jego wysokość?
Wobec treści art. 145 k.c. sąd ma obowiązek orzec o wynagrodzeniu dla właściciela nieruchomości obciążonej z urzędu. Z drugiej strony może on zrzec się tego wynagrodzenia. W razie jednak wyrażenia tylko braku zgody na zaproponowane przez drugą stronę wynagrodzenie, sąd powinien przeprowadzić odpowiednie postępowanie dowodowe.
Wynagrodzenie może mieć charakter świadczenia okresowego i jednorazowego. Gdyby ustawodawca zamierzał wprowadzić tylko jedną z w/w postaci, to niewątpliwie musiałoby to znaleźć wyraz w treści art. 145 k.c. Wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej (art. 145 i 146 k.c.) nie podlega zmianie także wówczas, gdy obowiązek jego zapłaty określony został w formie świadczeń okresowych (III CZP 46/86).
Wyjątek
Zasada ustanawiania wynagrodzenia za ustanowienie służebności doznaje jednak wyjątku, który został wskazany w orzecznictwie Sądu Najwyższego (III CZP 68/70).
Ustanawiając drogę konieczną na podstawie art. 145 k.c., sąd w szczególnie uzasadnionych wypadkach, ze względu na niewielki obszar nieruchomości obciążonej i konfigurację obu nieruchomości, może zamiast wynagrodzenia pieniężnego ustanowić służebność gruntową na nieruchomości wnioskodawcy, polegającą na korzystaniu z przygranicznego pasa gruntu tej nieruchomości na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej drogą konieczną, jeżeli odpowiada to interesowi społeczno-gospodarczemu.
Wynagrodzenie
Kwestię wynagrodzenia w znaczniej mierze wyklarowało orzecznictwo. Przede wszystkim warto wskazać na orzeczenie Sądu Najwyższego (V CSK 491/12), iż ustawodawca w art. 145 § 1 k.c. nie nakazał, jak to uczynił w przypadku służebności przesyłu (art. 3052 § 1 k.c.), aby wynagrodzenie za ustanowienie służebności drogi koniecznej było odpowiednie. Posłużył się słowem wynagrodzenie bez przymiotnika „odpowiednie”. Użycie tego przymiotnika oznacza, że przewidziane wynagrodzenie powinno być ustalane każdorazowo indywidualnie i dostosowane do okoliczności istotnych w danej sprawie.
W swoim czasie zastanawiano się, jak ma się kwestia poniesienia szkody do wynagrodzenia za ustanowienie służebności. Przede wszystkim należy wskazać, iż wynagrodzenie ma szerszy zakres aniżeli odszkodowanie. Jednakże powstanie szkody musi być przez sąd brane pod uwagę przy określeniu wysokości wynagrodzenia, choć należy się ono właścicielowi nieruchomości obciążonej także wtedy, gdy żadnej szkody nie poniósł.
Owe stanowisko doprecyzował Sąd Najwyższy w orzeczeniu IV CSK 264/09: wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej należy się właścicielowi nieruchomości obciążonej bez względu na poniesienie szkody na skutek ustanowienia służebności i obejmuje wszystkie koszty i nakłady na urządzenie i utrzymanie drogi w zakresie, w jakim uprawniony ze służebności nie ponosi ich bezpośrednio. Wynagrodzenie, o jakim mowa, może także obejmować wyrównanie uszczerbku majątkowego, jaki właściciel nieruchomości obciążonej poniósł na skutek ustanowienia służebności drogowej, jednakże w takim przypadku właściciel nieruchomości obciążonej powinien wykazać, że go poniósł.
Warto jednak wskazać nieco inne podejście do obu instytucji. Sąd Najwyższy w orzeczeniu V CSK 3/12 uznał, że wynagrodzenie z art. 145 § 1 k.c. jest w istocie – ujmując w uproszczeniu – synonimem odszkodowania, a co za tym idzie, zasądzone przez sąd wynagrodzenie na podstawie tego przepisu nie powinno przenosić wysokości odszkodowania.
