
Zachowek od darowizny – ile wynosi?
Zachowek z pozoru wydaje się prostą instytucją prawa spadkowego. Jednak w praktyce szybko okazuje się, iż zagadnienie to wymaga dużej wiedzy i doświadczenia w prawie spadkowym. Warto powierzyć sprawę zachowku adwokatowi, który przenalizuje wszystkie możliwe sytuacje prawne związane z danym spadkiem np. możliwość wydziedziczenia jednego z uprawnionych do zachowku, odrzucenie spadku, rozwód, wcześniejsza darowizna itp. Każda taka sprawa wymaga indywidualnego podejścia.
Spis treści
Co to jest zachowek i kto ma do niego prawo?
Jest to uprawnienie, które ma za zadanie ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z przepisów ustawy, są to zstępni (każdy kolejny potomek spadkodawcy tj. dzieci, wnuki itp.), małżonek oraz rodzice. Zatem te osoby mogą żądać od osoby powołanej zamiast nich do spadku zapłaty kwoty pieniężnej i jest to pewnego rodzaju substytut spadku, który należałby się im w przypadku dziedziczenia ustawowego (czyli bez sporządzonego testamentu).
Podsumowując, z instytucji zachowku można skorzystać wtedy, gdy z różnych względów spadkodawca pominął nas przy wyrażeniu swojej ostatniej woli i powierzył cały spadek ostatniej żonie lub tylko jednemu członkowi rodziny lub, gdy jeszcze za życia podarował w drodze darowizny jednej lub kilku osobom wszystkie elementy swojego majątku, które wyczerpują jego majątek. Wtedy krewni mogą domagać się zachowku od powołanego przez spadkodawcę spadkobiercy lub obdarowanego przez spadkodawcę.
Co ważne, prawo do zachowku jest dziedziczne. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego: Roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku, który nie zaspokoił go w związku ze śmiercią, przechodzi na dziedziczące po nim dzieci; jeżeli przedmiotem takiego roszczenia jest wierzytelność wynikająca z dziedziczenia gospodarstwa rolnego, przepis art. 1082 k.c. nie ma zastosowania- wskazuje adwokat Agata Koschel-Sturzbecher.
Czy wszystkie darowizny dokonane za życia spadkodawcy uprawniają do zachowku?
Przepisy prawa spadkowego wskazują, iż przy ustalaniu prawa do zachowku dolicza się do spadku darowizny dokonane przez spadkodawcę. Czyli w sytuacji wspomnianej powyżej, jeśli darowizny takie dokonane za życia spadkodawcy spowodują, iż scheda spadkowa jest zerowa lub bardzo niska, nie oznacza to, że zachowek nie należy się. Takie stanowisko prezentuje również Sąd Najwyższy: Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 k.c.
Co ważne, od powyższej zasady obowiązują wyjątki:
– nie wlicza się darowizn drobnych zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, będzie to np. 200 zł darowane dziecku na urodziny, czy podarowanie książki czy innego drobnego prezentu,
– nie wlicza się darowizn dokonanych przed więcej niż 10 lat, licząc wstecz od otwarcia spadku- śmierci spadkodawcy na rzecz osób nie będących spadkobiercami do zachowku, co należy rozumieć w ten sposób, że jeśli darowizna dokonana została na rzecz osoby, która nie jest spadkobiercą lub w ogóle nie byłaby uprawniona do zachowku w ciągu dziesięciu lat przed śmiercią spadkodawcy podlega doliczeniu do spadku np. darowizna dokonana na rzecz konkubiny 11 lat licząc od chwili śmierci darczyńcy nie będzie podlegała zaliczeniu. Z kolei darowizny dokonane na rzecz osób uprawnionych do zachowku i na rzecz spadkobierców doliczane sąd do spadku bez względu na czas ich dokonania.
Przy zaliczaniu na poczet zachowku nie ma znaczenia przedmiot darowizny i cel, w jakim została ona dokonana – (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 2011 r., III CZP 136/10). Zgodnie z art. 995 § 1 k.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku (co do zasady na podstawie opinii biegłego sądowego)- wskazuje adwokat Agata Koschel- Sturzbecher.
Zaliczenie darowizny na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny podlegającej zaliczeniu.W sytuacji konfliktu rodziny w kwestii chociażby istnienia darowizny, rozstrzyga o tym sąd prowadzący sprawę w sporze sądowym. Nie bierze się przy tym pod uwagę faktu, że przedmiot darowizny został zużyty, zniszczony, czy nie należy już do obdarowanego.
Ile wynosi zachowek?
Generalna zasada zawarta w kodeksie cywilnym stanowi, iż osobom uprawnionym do zachowku należy się on w wysokości połowy udziału spadkowego, który by im przypadł w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeżeli jednak uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli nie ma ukończonych 18-stu lat to wysokość zachowku wynosi dwie trzecie tego udziału. Przy czym, stan niezdolności do pracy oraz małoletniość ustala się według chwili otwarcia spadku (chwili śmierci spadkodawcy).
Aby prawidłowo wyliczyć wysokość należnego zachowku należy:
- obliczyć udział uprawnionego w spadku, tak jakby dziedziczył zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego,
- trzeba ustalić wysokość substratu zachowku i sprawdzić, czy uprawnionym do zachowku jest małoletni lub niezdolny do pracy (wtedy wysokość zachowku jest większa),
- zestawić ze sobą wszystkie wartości.
Należy też pamiętać, że przy ustalaniu udziału stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku uwzględnia się też spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy odrzucili spadek. Nie bierze się z kolei pod uwagę spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia i tych, którzy zostali wydziedziczeni.
Jak można żądać zapłaty zachowku?
Jak w niemal każdej sprawie, roszczenie o zachowek może być rozwiązane polubownie lub na drodze sądownej. Dobrowolna spłata uprawnionego do zachowku będzie na pewno sposobem szybszym i tańszym, jednak może mieć miejsce tylko wtedy, gdy roszczenie to jest bezsporne, co niestety nie zdarza się często.
Należy złożyć w sądzie pozew o zachowek. Sądem właściwym do wniesienia pozwu o zachowek jest wyłącznie sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Co ważne, przed skierowaniem takiego pozwu do sądu niezbędne jest przeprowadzenie postępowania spadkowego po zmarłym spadkodawcy, które wszczyna się wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku.
W pozwie o zachowek należy wskazać wartość zachowku, co może być problematyczne, dlatego też w pierwszej kolejności trzeba ustalić wartość całego majątku spadkowego i uwzględnić darowizny poczynione przez spadkodawcę.