Jakie akty prawne wydaje Unia Europejska?

Ze względu na niebagatelne znaczenie prawa europejskiego dla polskiego porządku prawnego, a przede wszystkim po to, aby być świadomym przysługujących nam praw i umieć z nich korzystać, warto mieć, chociaż ogólne, pojęcie na temat unijnych aktów prawnych.

Poznanie specyfiki każdego z nich jest koniecznie do zidentyfikowania przysługującego nam prawa i skutecznego powołania się na nie przed sądem lub organem administracyjnym lub do wniesienia jednej ze skarg przewidzianych przez Traktaty.

Źródła prawa UE

Na początek warto zaznaczyć, że prawo UE dzielimy na prawo pierwotne, prawo wtórne i prawo pomocnicze.

• Prawo pierwotne

Zaliczyć tu należy traktaty założycielskie: traktat paryski, traktaty rzymskie, Traktat o Unii Europejskiej (TUE), traktaty zmieniające UE: Jednolity Akt Europejski, Traktat z Amsterdamu, Traktat z Nicei, Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), traktaty uzupełniające, załączane do traktatów protokoły oraz traktaty akcesyjne (umowa między UE a państwem kandydującym, która musi zostać ratyfikowana przez to państwo i wszystkie państwa Członkowskie UE, co umożliwia wstąpienie tego państwa do Unii). Od momentu wejścia w życie Traktatu z Lizbony zaliczyć tu należy również Kartę Praw Podstawowych. W praktyce sięgać będziemy przede wszystkim do TUE i TFUE.

• Prawo wtórne

W skład prawa wtórnego wchodzi cały szereg aktów unijnych, z których najważniejsze to rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie oraz umowy międzynarodowe. To właśnie tego źródła prawa UE dotyczą poniższe rozważania.

• Prawo pomocnicze

Stanowi je orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, ogólne zasady prawa oraz prawo międzynarodowe.

Akty wiążące i niewiążące

Jednym z kryteriów podziału aktów Unii Europejskiej (mowa tu o prawie wtórnym) jest wiążący charakter aktu i w zasadzie ten podział jest punktem wyjścia dla ustalenia, czy w ogóle w danym akcie możemy doszukiwać się prawa, którego można by dochodzić.

Zasada bezpośredniego skutku, o której napiszę w jednym z kolejnych artykułów, dotyczy bowiem tylko aktów wiążących i tylko takie akty podmiot prywatny może zaskarżać w drodze skargi na niezgodność z prawem aktu unijnego czy na bezczynność instytucji UE.

Rozporządzenia

Rozporządzenie można porównać do polskiej ustawy. Ma ono charakter abstrakcyjny, jest adresowane do ogółu Państw Członkowskich i ich obywateli, wiąże w całości i od razu po tym, jak wejdzie w życie staje się częścią porządku prawnego Państwa Członkowskiego (nie jest więc konieczne wydanie przez ustawodawcę krajowego jakiegoś dodatkowego aktu po to, aby rozporządzenie stało się obowiązujące, nawet nie może on takiego aktu wydać).

Rozporządzeń możemy szukać w Dzienniku Urzędowym UE.

Dyrektywy

Są adresowane do Państw Członkowskich (nie do jednostek) i są to akty dosyć specyficzne. Ich odpowiednika nie znajdziemy w polskim prawie głównie dlatego, że dyrektywy są zorientowane na osiągniecie określonego celu w określonym czasie i w tym zakresie są wiążące.

Pozostawiają natomiast Państwom Członkowskim swobodę wyboru sposobu osiągnięcia tego celu. Różne Państwa Członkowskie mogą więc zrealizować cel określony w dyrektywie w odmienny sposób, np. za pomocą innego typu aktów prawnych.

Dyrektywy jednak nie zawsze zostawiają Państwom Członkowskim pełną swobodę, czasem określają formy osiągnięcia rezultatu. Państwo ma w każdym razie obowiązek prawidłowo i terminowo implementować, czyli wdrożyć, dyrektywę, w przeciwnym wypadku możemy domagać się od Państwa odpowiedzialności na określonych przez Traktaty zasadach.

Z orzecznictwa wynika, że niedopuszczalne jest, aby implementacja dyrektyw była dokonywana przez uchwalenie przepisów niemających mocy powszechnie obowiązującej albo przez stworzenie lub zmianę praktyki administracyjnej.

Decyzje

Decyzja może mieć charakter abstrakcyjny (głównie w przypadku Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa), zazwyczaj jednak będzie miała charakter indywidualny, a zatem będzie skierowana do konkretnego adresata lub grupy adresatów: państwa, grupy państw, ale tez do podmiotów prywatnych, np. przedsiębiorstwa.

Decyzja wiąże jedynie swoich adresatów i, podobnie jak w przypadku rozporządzeń, nie jest konieczna jej implementacja.

Umowy międzynarodowe

Zgodnie z art. 216 par. 2 TFUE, „umowy zawarte przez Unię wiążą instytucje Unii i Państwa Członkowskie”, należy zatem zaliczyć je do kategorii aktów wiążących.

Instytucje i organy Unii Europejskiej wydają oczywiście wiele innych aktów, między innymi zalecenia, opinie, białe i zielone księgi, nie mają one jednak charakteru wiążącego (przynajmniej nie dla Państwa Członkowskiego lub obywateli; takie akty mogą być natomiast wiążące np. wewnątrz danej instytucji) i w związku z tym obywatel Unii nie może powoływać się na wynikające z nich prawa.

Akty ustawodawcze i nieustawodawcze

Relewantny jest również inny rodzaj podziału aktów unijnych: podział na akty ustawodawcze (prawodawcze) i nieustawodawcze. Przy dokonaniu tego rozróżnienia istotne znaczenie ma procedura powstania danego aktu.

Jeżeli akt powstał zgodnie z procedurą ustawodawczą, zwykłą (opisaną w art. 294 TFUE) lub specjalną (wspomniana w art. 289 art.2 TFUE), to, jak nietrudno się domyślić, będzie aktem prawodawczym. Aktem prawodawczym może być jedynie rozporządzenie, dyrektywa lub decyzja, ale, co ważne, każdy z tych trzech może być również aktem nieprawodawczym.

Możemy zatem spotkać się z rozporządzeniem prawodawczym i nieprawodawczym, podobnie będzie w przypadku dyrektyw i decyzji. Bez ustalenia w jaki sposób powstał dany akt nie możemy mieć pewności do jakiej kategorii należy go zakwalifikować.

Akty regulacyjne

I wreszcie, traktat z Lizbony (a więc najnowszy z traktatów), wprowadza kategorię „aktów regulacyjnych”. Do tej kategorii zaliczamy akty delegowane, które wydaje Komisja Europejska i które uzupełniają lub zmieniają nieistotne elementy aktu prawodawczego oraz akty wykonawcze, które określają jednolite warunki wykonywania wiążących aktów unijnych i które wydawane są przez Komisję a także, w określonych przypadkach, przez Radę UE.

Akty te są aktami nie-ustawodawczymi i łatwo zidentyfikować je ze względu na zawarty w nazwie przymiotnik „delegowany” lub „wykonawczy”.