Budowa domu z majątku wspólnego małżonków na gruncie stanowiącym własność jednego małżonka – do kogo należy dom?

Pokrótce o wspólności majątkowej małżeńskiej. W ustroju wspólności ustawowej małżeńskiej – czyli w praktyce tym najczęstszym – istnieją trzy masy majątkowe: majątek wspólny, majątek osobisty męża, majątek osobisty żony. Majątek wspólny jest to współwłasność bezudziałowa, dlatego w czasie trwania ustroju wspólności nie można w jakikolwiek sposób podzielić majątku wspólnego. Małżonkowie są zobowiązani do wspólnego zarządzania owym majątkiem, rozporządzania wspólnymi prawami majątkowymi, a także do współkorzystania z niego. Do majątku wspólnego należą w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę czy dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków.

Co należy do majątku osobistego każdego z małżonków?

Majątek osobisty jest własnością wyłącznie jednego z małżonków i dlatego nie podlega wspólności.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą m.in.:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie (też zachowek), zapis lub darowiznę,
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu odszkodowania,
• prawa autorskie.

Dom wybudowany na gruncie jednego z małżonków

W praktyce często zdarza się, że jeden z małżonków otrzymuje w drodze darowizny grunt, co stanowi jego majątek odrębny. Małżeństwo, gromadząc środki finansowe, stawia na tym gruncie dom, wykorzystując środki wspólne albo i nawet w większości środki od małżonka nie będącego właścicielem gruntu.

W tym miejscu pojawia się pytanie: do kogo należy owa nieruchomość budynkowa?

Do właściciela gruntu czy do małżonka, który przyczynił się w większym stopniu do jego wybudowania?

W prawie cywilnym obowiązuje zasada mówiąca, że to co jest trwale związane z gruntem, dzieli jego los prawny i jest własnością właściciela gruntu. Tak więc określony dom, niezależnie od tego z jakich środków i przez kogo został wybudowany, należy – tak jak i cała nieruchomość w postaci gruntu – do właściciela gruntu, stanowiąc jego majątek osobisty.

Fakt postawienia domu w czasie trwania małżeństwa i obowiązywania wspólności majątkowej nie sprawia, że nieruchomość ta stanowi skład majątku wspólnego małżeńskiego. Ponadto, nie może zaistnieć tutaj taka sytuacja, gdzie własność gruntu wraz z budynkiem jest składową majątku wspólnego małżeńskiego.

Jedyne uprawnienie małżonka-niewłaściciela to możliwość zamieszkiwania w takim domu, co ma swoje podstawy w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Jeżeli prawo do mieszkania posiada chociażby jeden z małżonków, to drugi małżonek jest automatycznie uprawniony do korzystania z tego lokalu. Ma to szczególnie zabezpieczać możliwość zaspokojenia potrzeb rodziny.

Jedyną możliwością rekompensaty w opisanej wyżej sytuacji, jest dla małżonka-niewłaściciela żądanie zwrotu nakładów i wydatków, które zostały poczynione w celu wybudowania domu zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątku osobistego tego małżonka. Można żądać zatem zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego małżeńskiego wg zasad określonych w art. 43 i 45 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Sądy podkreślają również, że małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym majątek odrębny tego współmałżonka, może żądać przeniesienia własności udziału w tej nieruchomości na swoją rzecz.