Dlaczego mnie zatrzymujecie?

Podczas przeglądania prasy i serwisów internetowych, często można spotkać podobne jak ten nagłówki: „Zatrzymano Jana N. podejrzanego o…”. I choć słowo „zatrzymanie” jest znane społeczeństwu, to jego większość nie wie co kryje się pod tym pojęciem.

Dzisiejszy artykuł przedstawiać będzie zatrzymanie w odniesieniu do głównego zainteresowanego – zatrzymanego, jako jeden ze środków przymusu przewidzianych w kodeksie postępowania karnego.

Wyobraźmy sobie, że osoba X włamuje się do sklepu, a osoba Y przechodzi obok i nie chce być obojętna wobec tego procederu. W takiej sytuacji osobie Y przysługuje prawo ujęcia obywatelskiego, które dotyczy schwytania na gorącym uczynku przestępstwa (tak jak w tym przypadku), albo w pościgu podjętym bezpośrednio potem, gdy pojawia się obawa ukrycia przestępcy, gdy np. ucieka, lub nie można ustalić jego tożsamości.

Istotne jest uprawnienie osoby Y do chwilowego uwięzienia osoby X, lecz współmiernego do sytuacji, np. poprzez zamknięcie w pomieszczeniu, związanie (ale nie zagrażające życiu), ponieważ po dokonaniu ujęcia należy niezwłocznie zawiadomić Policję, w celu przekazania jej ujętego.

W praktyce najczęściej zdarza się zatrzymanie właściwe oraz zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie.

Zatrzymanie właściwe

Zatrzymania właściwego dokonuje Policja w sytuacjach wymienionych w art. 244 k.p.k., co zapobiega nadużyciom tego środka. Do zatrzymania dojdzie, gdy występuje uzasadnione przypuszczenie, że osoba podejrzana popełniła przestępstwo (np. na miejscu zdarzenia znaleziono nóż z odciskami jej palców) oraz istnieje jedna z wymienionych przesłanek:

• zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się osoby podejrzanej, np. kupił bilet lotniczy
• zachodzi obawa zatarcia śladów lub dowodów przestępstwa, np. sprawca próbował zakopać broń, z której strzelał
• nie ma możliwości ustalenia tożsamości osoby podejrzanej
• istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.

W razie niedopełnienia tych przesłanek, zatrzymanie będzie niedopuszczalne!

Kiedy Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzą?

Od 2010 r. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a ponadto zachodzi obawa, iż ponownie popełni takie przestępstwo, zwłaszcza kiedy wyraża groźby jego popełnienia.

Jeśli do wspomnianego przestępstwa doszło przy użyciu broni palnej, noża, lub innego niebezpiecznego przedmiotu i występuje omówiona obawa oraz groźby, to Policja zatrzymuje osobę podejrzaną!

Z zatrzymaniem i przymusowym doprowadzeniem mamy do czynienia przy:

• zarządzeniu Prokuratora wobec osoby podejrzanej, gdy zachodzi obawa, iż nie stawi się na wezwanie w celu przeprowadzenia czynności procesowych, lub w bezprawny sposób będzie je utrudniała, albo zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego.
• zarządzeniu prowadzącego postępowanie przygotowawcze lub postanowieniu sądu o zatrzymaniu – dotyczy oskarżonego, gdy mimo prawidłowego wezwania nie stawił się bez usprawiedliwienia
• postanowieniu sądu o zatrzymaniu oskarżonego:
• który opuścił salę rozpraw po złożeniu wyjaśnień bez zgody sądu, a jego obecność sąd uznał za niezbędną
• którego obecność uznano za niezbędną, a on oświadczył, że nie weźmie udziału w rozprawie lub uniemożliwia doprowadzenie na rozprawę, bądź zawiadomiony osobiście nie stawił się bez usprawiedliwienia

 Zasady postępowania Policji przy zatrzymaniu

Z omawianej czynności następuje oczywiście sporządzenie protokołu, który zawiera m.in. dane zatrzymanego, zatrzymującego; dzień/godzinę/miejsce i przyczyny zatrzymania; informacje o podejrzewanym przestępstwie; oświadczenia zatrzymanego; zaznaczenie o udzieleniu informacji o przysługujących prawach. ODPIS DORĘCZA SIĘ ZATRZYMANEMU.

W następnej kolejności niezwłocznie informuje się o zatrzymaniu prokuratora, a w razie wystąpienia odpowiednich przesłanek, występuje do niego w sprawie tymczasowego aresztowania. Poza tym organy przystępują do zbierania danych potwierdzających lub eliminujących podstawy zatrzymania.

W ciągu 48 godz. od chwili zatrzymania musi wykształcić się jedna z dwóch opcji:

• prokurator przekazuje zatrzymanego do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o tymczasowe aresztowanieà sąd w ciągu 24 godz. od przekazania wydaje postanowienie o aresztowaniu i doręcza je zatrzymanemu lub go zwalnia, gdy w ciągu 24 godz. nie wydano postanowienia
• zwolnienie zatrzymanego, gdy w ciągu 48 godz. nie oddano go do dyspozycji sądu.

Osobie zatrzymanej przysługuje wiele uprawnień podczas zatrzymania, których dotrzymanie jest obowiązkiem organów. Oto najważniejsze czynności jakie musi podjąć organ w związku z zatrzymaniem:

• natychmiastowe poinformowanie zatrzymanego o przyczynach zatrzymania
• pouczenie zatrzymanego o przysługujących mu prawach, w tym o prawie do obrońcy i wniesienia zażalenia na zatrzymanie
• wysłuchanie zatrzymanego, ponieważ może wskazać okoliczności przemawiające za jego zwolnieniem
• na żądanie zatrzymanego organ ma umożliwić mu nawiązanie kontaktu z jednym adwokatem w dostępnej formie oraz zapewnić mu bezpośrednią z nim rozmowę – warto nadmienić, że organ zatrzymujący może zastrzec swoją obecność przy rozmowie. Natomiast do czasu kontaktu z adwokatem, zatrzymany może powstrzymać się od udzielanie odpowiedzi na pytania Policji.
• na żądanie zatrzymanego organ bezzwłocznie zawiadamia o zatrzymaniu osobę najbliższą dla niego.

Zatrzymanie a kontrola

W stosunku do zatrzymania może dojść do kontroli:

• z urzędu – przez sąd lub prokuratora, skutkiem czego może być nakaz natychmiastowego zwolnienia, jeśli ustały przyczyny zatrzymania lub upłynęły terminy 48 h lub 24 h.
• na zażalenie zatrzymanego skierowane do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub prowadzenia sprawy w celu zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania. Gdy sąd uzna, że zatrzymanie nie posiadało tych trzech cech, wówczas sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie i zawiadamia o tym prokuratora.

Jeśliby doszłoby do zwolnienia w jednym z wyżej wymienionych dwóch postępowań kontrolnych, wtedy powstanie zakaz ponownego zatrzymania tej osoby na podstawie tych samych faktów i dowodów.

Ten przepis można uznać za gwarancyjny i kluczowy w demokratycznym państwie prawnym. Dodatkowo, w razie stwierdzenia, iż zatrzymanie było ewidentnie niesłuszne, zatrzymany ma prawo dochodzić odszkodowania przed sądem.