Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

Przeprowadzona na początku lat 90 – tych zmiana ustroju przyniosła Polsce również zmianę systemu gospodarczego. Poprzez wprowadzenie gospodarki wolnorynkowej społeczeństwo w końcu mogło bez ograniczeń prowadzić własne przedsiębiorstwa. Jednakże zmiana ta przyniosła za sobą również negatywne skutki, praktycznie w ogóle nie występujące podczas okresu komunistycznego, a mianowicie problemy z niewypłacalnością i upadłością przedsiębiorstw.

Opłakane skutki upadłości

Zadłużenie przedsiębiorcy prowadzące do wszczęcia wobec niego postępowania upadłościowego wywołuje nader daleko idące skutki we wszystkich dziedzinach społeczno – gospodarczych związanych z ta działalnością. Najbardziej jednak szkodliwym społecznie skutkiem jest, idąca zazwyczaj w parze z upadłością, redukcja zatrudnienia u upadłego pracodawcy.

Ponieważ znaczna część postępowań upadłościowych są to procedury likwidacyjne kończące się zakończeniem działalności przedsiębiorstwa, pracownicy nie dość, iż mają do upadłego roszczenia o wypłatę zaległych wynagrodzeń, to jeszcze pozostają bez pracy.

Naczelny cel postępowania upadłościowego

Nadrzędnym celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu. Spłata wierzycieli odbywa się zgodnie z art. 342 pr.up.napr., wedle podziału na kategorie. Zgodnie z tym przepisem pracownicy, a dokładniej ich roszczenia wynikające ze stosunków pracy (a więc przede wszystkim roszczenia o zaległe wynagrodzenie) za okres przed wszczęciem postępowania upadłościowego pozostają w dosyć uprzywilejowanej pozycji, bowiem zostają spłacone już w 2 kategorii bezpośrednio po kosztach samego postępowania. Jednakże w bardzo wielu przypadkach majątek upadłego przedsiębiorcy często nie wystarcza nawet na całkowite zaspokojenie zaległych pensji pracowniczych. I to właśnie takie sytuacje są najbardziej szkodliwe, bowiem po zakończeniu postępowania i zlikwidowaniu przedsiębiorcy, pracownik traci możliwość dalszego dochodzenia wypłaty swoich zaległych pensji.

W celu uniknięcia takich sytuacji w 1994 utworzony został Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (regulowany aktualnie ustawą z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy – zwana dalej u.o.r.p.). Jest to państwowy fundusz celowy, który wypłaca pracownikom zaległe wynagrodzenie w przypadkach niewypłacalności pracodawcy.

Wymieniona powyżej ustawa posługuje się specyficzną, dostosowaną do swoich potrzeb terminologią. Definicja pracodawcy określona jest zasadniczo w art. 3 k.p. Zgodnie z tym przepisem, pracodawcą jest każdy, zarówno osoba fizyczna, prawna, jak i inna jednostka organizacyjna, o ile zatrudniają pracowników. Jednakże u.o.r.p. posługuje się swoją własną, znacznie węższą definicją odwołującą się do ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie więc z art. 2 u.o.r.p., pracodawcą jest osoba fizyczna, prawna lub inna jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników, o ile we własnym imieniu prowadzi działalność gospodarczą. Taka definicja oznacza, iż pracownik może wnosić o wypłatę świadczeń z Funduszu, tylko jeśli jego pracodawca był przedsiębiorcą, bowiem tylko te podmioty zobowiązane są do uiszczania składek na FGŚP.

Prawa pracownika

Jak zostało to już wspomniane pracownicy mają prawo ubiegać się o wypłatę zaległego wynagrodzenia z Funduszu tylko w razie niewypłacalności pracodawcy. Także i w tym przypadku u.o.r.p. posługuje się swoją własną terminologią. Niewypłacalność na jej gruncie oznacza bowiem zupełnie inną sytuację zdefiniowaną w prawie upadłościowym i naprawczym. W tym ostatnim przesłanka ta oznacza pewną sytuację faktyczną, a zatem nie spłacanie długów lub nadmierne zadłużenie przedsiębiorcy (jest to przesłanka materialna, merytoryczna). Natomiast niewypłacalność na gruncie u.o.r.p. jest ujmowana w sposób techniczny, formalny i wiąże się nie z brakiem wystąpienia pewnej sytuacji faktycznej, ale ze wszczęciem, prowadzeniem lub zakończeniem odpowiedniego i wymienionego w ustawie postępowania – przede wszystkim sadowego.

Tak więc niewypłacalność pracodawcy w rozumieniu u.o.r.p., nastąpi gdy sąd upadłościowy, na podstawie przepisów prawa upadłościowego i naprawczego, wyda postanowienie o:

1. ogłoszeniu upadłości pracodawcy obejmującej likwidację majątku dłużnika;
2. ogłoszeniu upadłości pracodawcy z możliwością zawarcia układu;
3. zmianie postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika;
4. oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy, jeżeli jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania;
5. oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Następne przepisy wymieniają również różnego rodzaju postępowania szczególne, przede wszystkim z zakresu upadłości międzynarodowej, które również uprawniają do dochodzenia przez pracowników wypłat z Funduszu. FGSP nie ma bowiem uprawnień sądu do badania czy faktycznie taki stan faktyczny wystąpił – organ ten ma za zadanie jedynie wypłacić zaległe kwoty wynagrodzenia, jeżeli odpowiednie postępowanie zostało wszczęte.

Dodatkową przesłanką, zawartą w art. 8a jest jednak przesłanka częściowo merytoryczna. Zgodnie bowiem z tym przepisem, by pracownik mógł wystąpić do Funduszu o wypłatę świadczeń, nie zawsze musi zostać wydane odpowiednie postanowienie w odpowiednim postępowaniu. Wniosek o wypłatę można bowiem złożyć także wówczas, gdy pracodawca zalega z wypłatą wynagrodzeń, z powodu braku środków finansowych spowodowanych faktycznym zaprzestaniem działalności finansowej, trwającej dłużej niż 2 miesiące.

Wniosek o wypłatę z Funduszu składa się do marszałka województwa, właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy. W piśmie tym pracownik ma jedynie uprawdopodobnić fakt wystąpienia niewypłacalności pracodawcy – złagodzony został rygor w porównaniu do ogólnych zasad postępowania cywilnego, nakazującego udowodnienie faktów. Do uprawdopodobnienia wystarczy np. dołączyć odpis postanowienia, wymienionego w art. 3 tej ustawy.