Jak trwoga, to do… Państwowej Inspekcji Pracy

Styczeń 15, 2013

Prawo pracy, charakteryzujące się stosunkiem podporządkowania pracownika wobec pracodawcy, już na „wstępie” zakłada pewną nierówność we wzajemnych relacjach obydwu podmiotów. Co więcej, stosunek tej nierównowagi pogłębiany jest przez okoliczności faktyczne, tj. czynniki natury psychologicznej, społecznej, jak i ekonomicznej, które to wszystkie działają na korzyść pracodawcy, jako „silniejszej strony” stosunku pracy. W każdym przypadku wzajemnej sprzeczności interesów, tym bardziej, gdy jedna ze stron posiada wyraźną przewagę, zachodzi ryzyko wystąpienia nadużyć. Typowymi przykładami takich sytuacji w obrębie prawa pracy jest np. omijanie, w celu dokonania oszczędności, niektórych wymogów przepisów bhp, bezpodstawne zwolnienia, czy „darmowe kredytowanie” się kosztem pracownika, przejawiające się w niewypłacaniu lub wypłacaniu mu z opóźnieniem składników wynagrodzenia.

Ustawodawca, w celu zapobieżenia podobnym sytuacjom, wprowadził do porządku prawnego liczne instytucje mające wzmocnić gwarancje równości stron, by wspomnieć chociażby o możliwości wstępowania do związków zawodowych, czy licznych gwarancjach procesowych dla pracownika w przypadku sporu sądowego pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Kolejnym przejawem troski o przestrzeganie praw pracowniczych i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest ustanowienie Państwowej Inspekcji Pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy

Państwowa Inspekcja Pracy (dalej PIP), funkcjonująca na podstawie ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, jest państwowym organem, który zgodnie z art. 1 ww. ustawy powołany jest do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia.

Pomijając normy dotyczące organizacji i funkcjonowania PIP, należy w dalszej części skupić się na zakresie działalności Inspekcji i na jej uprawnieniach związanych z egzekwowaniem przestrzegania przepisów prawa pracy.

W tym celu można wyróżnić jej dwie główne płaszczyzny działalności:

kontrolno – nadzorczą
informacyjno – doradczą.

Wśród uprawnień kontrolno – nadzorczych przede wszystkim można wyróżnić:

nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bhp, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudnienia młodocianych i osób niepełnosprawnych;
kontrolę przestrzegania przepisów bhp przy projektowania budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicznych oraz technologii. W celu realizacji powyższych uprawnień inspektorzy pracy są uprawnieni do przeprowadzenia bez uprzedzenia kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy o każdej porze dnia i nocy (art. 24 ust. 1 ustawy o PIP ). Co do zasady, za wyjątkiem sytuacji, gdy mogłoby to mieć wpływ na wynik kontroli, inspektor zgłasza swoją obecność podmiotowi kontrolowanemu.

Kontrola odbywa się na terenie kontrolowanego zakładu, a pracodawca ma obowiązek zapewnić inspektorowi warunki do przeprowadzenia nieskrępowanej i pełnej kontroli. Kontrola sporządzona przez inspektora pracy kończy się sporządzeniem protokołu, do którego podmiot kontrolowany może zgłosić przed jego podpisaniem swoje zastrzeżenia. Zastrzeżenia należy zgłosić w terminie 7 dni od dnia przedstawienia protokołu. Ponadto organy PIP, zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 15 ustawy o PIP, mają prawo do ścigania wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonym w kodeksie pracy, kodeksie wykroczeń oraz w innych ustawach szczególnych.

Uprawnienia PIP

Co więcej, zgodnie z art. 11 ustawy o PIP, organy PIP uprawnione są do:

nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym w nakazie terminie – w wypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
nakazania ustalenia w określonym terminie okoliczności i przyczyn wypadku;
nakazania, ze skutkiem natychmiastowym : wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia bądź zdrowia; zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi; skierowania do innych prac osób wykonujących prace szkodliwe bądź niebezpieczne bez posiadania szczególnych uprawnień.

Kolejnym, bardzo ważnym uprawnieniem PIP jest możliwość nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującemu pracownikowi.

Nakaz taki ma formę decyzji administracyjnej podlegającej natychmiastowemu wykonaniu. Służy od niego odwołanie do okręgowego inspektora pracy, które należy wnieść w terminie 7 dni od otrzymania decyzji.

Do zadań PIP należy również działalność instruktażowo – poradnicza. Polega ona na udzielaniu informacji zarówno w sprawach ogólnych, jak i indywidualnych oraz prowadzeniu szkoleń.1

Należy zatem pamiętać, że niezależnie od tego, czy jesteśmy pracownikiem, czy też pracodawcą, w sytuacji, gdy chcemy poznać interpretację przepisów prawa pracy, czy też zwrócić uwagę na dostrzeżone uchybienia w zakresie ich stosowania, możemy zwrócić się do wyspecjalizowanej, państwowej instytucji, jaką jest Państwowa Inspekcja Pracy posiadająca szeroki zakres uprawnień i niepobierająca żadnych opłat za podjęte w naszym interesie działania. Poniżej znaleźć można linki dla osób zainteresowanych działalnością Inspekcji, bądź uzyskaniem darmowej porady prawnej od jednego z jej inspektorów:

1. http://www.pip.gov.pl/

2. http://www.bip.pip.gov.pl/pl/bip/porady_wszystkie

[1]Krzysztof W. Baran [w:] Prawo pracy, red. Krzysztof W. Baran, Warszawa 2010, s. 602.