Klauzule abuzywne – co warto wiedzieć?

Często zdarza się, iż konsumenci zawierają umowy bez możliwości uprzedniego negocjowania poszczególnych jej warunków, zwykle narzuconych przez stronę silniejszą ekonomicznie –  przedsiębiorcę. Dzieje się tak na przykład podczas zawierania umów z bankami, operatorami sieci komórkowych, biurami podróży, itd. Umowy te zwane są w języku prawnym „wzorcami umownymi” albo też w języku prawniczym „umowami adhezyjnymi” czyli takimi, które zawiera się poprzez przystąpienie do nich.

Najczęściej spotykana forma tychże to: ogólne warunki umów, wzory umów, regulaminy. Z uwagi na to, iż w tym wypadku tylko jedna ze stron ma moc kształtowania postanowień umowy, ustawodawca w celu ochrony strony słabszej, czyli konsumenta, stworzył katalog niedozwolonych postanowień umownych.

Warto w tym miejscu nadmienić w jaki sposób prawodawca definiuje wspomniane niedozwolone postanowienia. Otóż zgodnie z art. 385¹ kodeksu cywilnego uznać za takie należy postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie, a przy tym kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Kodeks stanowi, iż takie postanowienia nie wiążą konsumenta – nie dotyczy to jednak takich postanowień, które określają główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały one sformułowane w umowie w sposób jednoznaczny. Ważne jest, iż w momencie kiedy dane postanowienie nie wiąże konsumenta, strony nadal są związane umową w pozostałym zakresie.

Ustawodawca wskazuje, iż nie uzgodnione indywidualnie to takie postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu (w szczególności chodzi tu o wspomniane wzorce umowne). Warto dodać, iż oceny zgodności badanych postanowień z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, a także okoliczności w jakich ją zawarto, uwzględnia się przy tym również umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Oto katalog zawierający postanowienia, które w razie wątpliwości uważa się za niedozwolone.

Są to takie postanowienia, które wyłączają lub ograniczają:

• odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,
• odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,
• potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony,

Ponadto postanowienia:

• z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy;
• zezwalające kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,
• pozbawiające wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,
• uzależniające zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju, a także od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie,
• uzależniające spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta,
• przewidujące obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta,
• wyłączające obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania
• przewidujące utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy,
• nakładające wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy, lub
  nakładające na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego
• stanowiące, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia,

Niedozwolony charakter mają także postanowienia, które przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienia:

• do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,
• do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,
• do stwierdzania zgodności świadczenia z umową,
• do wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia,
• do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,
• do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy,

Nie można także wyłączyć jurysdykcji sądów polskich lub poddać sprawy pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucać rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.

Warto także przypomnieć, iż zgodnie z definicją ustawową konsumentem jest osoba fizyczna, która dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.