
Majątek małżonków w ustawowym ustroju majątkowym
Zawarcie związku małżeńskiego w świetle polskiego prawa oznacza dla męża i żony wejście w nowy zakres sytuacji prawnej.
Polskie prawo, zwłaszcza ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy, zawiera obszerną regulację poświęconą sytuacji małżonków.
Jedną z perspektyw, z jakich można spojrzeć na ich sytuację prawną, jest ujęcie majątkowe. Dzisiejszy artykuł ma za zadanie wyjaśnić, jak prawo, co do zasady, określa majątek małżonków.
Systemy rozdziału dóbr dwojga osób, które w wyniku zawarcia małżeństwa zostają wobec siebie mężem i żoną, określane są w polskim prawie mianem małżeńskich ustrojów majątkowych. Kodeks rodzinny i opiekuńczy poświęca im obszerną regulację, zawartą w Dziale III ustawy, obejmującą artykuły od 31 do 54.
Niniejszy artykuł ma za zadanie scharakteryzować podział majątku w najpowszechniejszym z ustrojów majątkowych małżeńskich – ustawowym ustroju majątkowym. Ustawodawca uczynił go ustrojem podstawowym, właściwym co do zasady dla wszystkich małżonków. Ma on swoje ustawowe zakotwiczenie a artykułach od 31 do 46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Spis treści
Ustawowy ustrój majątkowy
Ustawowy ustrój majątkowy zakłada, że na cały materialny dorobek dwóch osób: męża i żony należy patrzeć trojako. Jest to spowodowane tym, że prawo w tej całości majątkowej wyodrębnia trzy osobne majątki: majątek osobisty żony, majątek osobisty męża oraz majątek wspólny żony i męża, w którym, co do zasady wyrażonej w art. 43 § 1 k.r.o., małżonkowie mają równe udziały.
Charakterystyka wspomnianych majątków może ograniczyć się do analizy majątków: wspólnego oraz osobistego męża lub żony. Wynika to wprost z jednej z podstawowych zasad polskiego prawa, jakim jest zrównanie w prawie kobiety i mężczyzny.
Ta wielka wartość prawna ma swoje konstytucyjne zakotwiczenie w art. 33 ust. 1 ustawy zasadniczej i wpływa na całość systemu prawnego w naszym kraju.
Przynależność poszczególnych składników majątkowych
Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje kwestię przynależności poszczególnych składników majątkowych do danego majątku (wspólnego lub osobistego). Przynależność tą określa się przez zebranie wszystkich możliwych typów przedmiotów majątkowych i przypisania ich do właściwego typu majątku.
Oczywiście pełne wyliczenie wszystkich rodzajów składników majątkowych nie jest możliwe, toteż ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie dwóch katalogów takich składników. Art. 31 § 2 k.r.o. zawiera katalog wyliczający, co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.
Do majątku wspólnego z pewnością należeć będą: wynagrodzenie za pracę każdego z małżonków, o ile zostało ono pobrane, dochody z innej ich działalności zarobkowej, dochody jakie przynosi zarówno majątek wspólny, jak i majątek osobisty małżonków oraz środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
Katalog składników majątku
Wynika to wprost z faktu, że zostały one włączone do katalogu art. 31 k.r.o. Jest to jednak katalog otwarty, ponieważ art. 31 § 2 k.r.o. określa, że wyliczone w nim rodzaje majątku należą do majątku wspólnego „w szczególności”. Oznacza to, że wyliczenie zawarte w tym katalogu nie ma charakteru pełnego i aby uświadomić sobie, jakie jeszcze przedmioty majątkowe wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków, należy na majątek wspólny spojrzeć w szczególny sposób. Jest to taki majątek, w którym znajdują się przedmioty majątkowe określone w art. 31 § 2 pkt. 1-3 k.r.o. oraz wszystkie te, które nie należą do majątku osobistego żadnego z małżonków.
Katalog składników majątku, wchodzących w skład majątku osobistego jest zamknięty. Oznacza to, że prawo ściśle reguluje, jakie typy dóbr, kwalifikowane między innymi ze względu na uzyskanie, wchodzą w skład majątku osobistego.
Kwalifikacja ta została dokonana przez wyliczenie dziesięciu punktów w art. 33 k.r.o. W związku z tym, do majątku osobistego żony lub męża będą należały:
- przedmioty majątkowe, które zostały nabyte jeszcze przed powstaniem samego ustroju wspólności ustawowej,
- te przedmioty majątkowe, które żona lub mąż nabyli wskutek dziedziczenia, przez zapis, darowiznę, o ile sam spadkodawca lub darczyńca nie postanowił inaczej co do przynależności majątkowej danego przedmiotu (warto przy tym zauważyć, że, zgodnie z art. 34 k.r.o., jeśli wskutek dziedziczenia, zapisu lub darowizny zostały nabyte przedmioty zwykłego urządzenia domowego, które służą do użytku obojga z małżonków, to wejdą one do majątku osobistego jednego z nich tylko wówczas, kiedy spadkodawca lub darczyńca wyraźnie tak postanowi – w przeciwnym wypadku wejdą do majątku wspólnego),
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej, które podlegają odrębnym przepisom prawnym,
- te z przedmiotów majątkowych, które służą wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
- prawa niezbywalne, które ze względu na swoją naturę mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- przedmioty, które zostały uzyskane jako odszkodowanie za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, lub też z tytułu zadośćuczynienia za doznaną przez męża lub żonę krzywdę (prawo stanowi jednak, że do majątku osobistego nie wchodzi renta należna poszkodowanemu małżonkowi z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej lub z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia się widoków powodzenia na przyszłość, co odnosi się do art. 444 § 2 k.c.),
- wierzytelności powstałe z tytułu wynagrodzenia za pracę lub też z tytułu innej działalności zarobkowej żony lub męża,
- przedmioty majątkowe, które żona lub mąż uzyskała jako nagroda za jej/jego osobiste osiągnięcia,
- prawa autorskie, prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
- wszystkie te przedmioty majątkowe, które zostały nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
Na uwagę zasługuje zwłaszcza ostatni punkt katalogu z art. 33 k.r.o., który ustanawia tzw. pełną surogację w zakresie majątku osobistego każdego z małżonków.
Surogat, a więc – zamiennik, przedmiot uzyskany w zamian za składnik majątku osobistego, również będzie należał do tego majątku. Warto zwrócić uwagę, że prawo rodzinne w obecnym kształcie nie różnicuje, jaka część przedmiotów majątkowych z majątku osobistego podlega surogacji, a jaka nie, co miało miejsce na gruncie poprzednio obowiązującej regulacji prawnej.
Praktyczna znajomość art. 31 i art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz świadomość tego, że katalog składników majątkowych w ramach majątku wspólnego jest katalogiem otwartym, a art. 33 zawiera katalog zamknięty, pozwala określić prawną kwalifikację każdego z przedmiotów będącego własnością małżonków.
Ma to wielkie znaczenie zwłaszcza dla kwestii zarządu ich majątkiem przez małżonków, jak również przy ewentualnych rozliczeniach pomiędzy nimi.