małżonkowie

Majątek małżonków w ustawowym ustroju majątkowym

Zawarcie związku małżeńskiego w świetle polskiego prawa oznacza dla męża i żony wejście w nowy zakres sytuacji prawnej.

Polskie prawo, zwłaszcza ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy, zawiera obszerną regulację poświęconą sytuacji małżonków.

Jedną z perspektyw, z jakich można spojrzeć na ich sytuację prawną, jest ujęcie majątkowe. Dzisiejszy artykuł ma za zadanie wyjaśnić, jak prawo, co do zasady, określa majątek małżonków.

Systemy rozdziału dóbr dwojga osób, które w wyniku zawarcia małżeństwa zostają wobec siebie mężem i żoną, określane są w polskim prawie mianem małżeńskich ustrojów majątkowych. Kodeks rodzinny i opiekuńczy poświęca im obszerną regulację, zawartą w Dziale III ustawy, obejmującą artykuły od 31 do 54.

Niniejszy artykuł ma za zadanie scharakteryzować podział majątku w najpowszechniejszym z ustrojów majątkowych małżeńskich – ustawowym ustroju majątkowym. Ustawodawca uczynił go ustrojem podstawowym, właściwym co do zasady dla wszystkich małżonków. Ma on swoje ustawowe zakotwiczenie a artykułach od 31 do 46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Ustawowy ustrój majątkowy

Ustawowy ustrój majątkowy zakłada, że na cały materialny dorobek dwóch osób: męża i żony należy patrzeć trojako. Jest to spowodowane tym, że prawo w tej całości majątkowej wyodrębnia trzy osobne majątki: majątek osobisty żony, majątek osobisty męża oraz majątek wspólny żony i męża, w którym, co do zasady wyrażonej w art. 43 § 1 k.r.o., małżonkowie mają równe udziały.

Charakterystyka wspomnianych majątków może ograniczyć się do analizy majątków: wspólnego oraz osobistego męża lub żony. Wynika to wprost z jednej z podstawowych zasad polskiego prawa, jakim jest zrównanie w prawie kobiety i mężczyzny.

Ta wielka wartość prawna ma swoje konstytucyjne zakotwiczenie w art. 33 ust. 1 ustawy zasadniczej i wpływa na całość systemu prawnego w naszym kraju.

Przynależność poszczególnych składników majątkowych

Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje kwestię przynależności poszczególnych składników majątkowych do danego majątku (wspólnego lub osobistego). Przynależność tą określa się przez zebranie wszystkich możliwych typów przedmiotów majątkowych i przypisania ich do właściwego typu majątku.

Oczywiście pełne wyliczenie wszystkich rodzajów składników majątkowych nie jest możliwe, toteż ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie dwóch katalogów takich składników. Art. 31 § 2 k.r.o. zawiera katalog wyliczający, co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.

Do majątku wspólnego z pewnością należeć będą: wynagrodzenie za pracę każdego z małżonków, o ile zostało ono pobrane, dochody z innej ich działalności zarobkowej, dochody jakie przynosi zarówno majątek wspólny, jak i majątek osobisty małżonków oraz środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Katalog składników majątku

Wynika to wprost z faktu, że zostały one włączone do katalogu art. 31 k.r.o. Jest to jednak katalog otwarty, ponieważ art. 31 § 2 k.r.o. określa, że wyliczone w nim rodzaje majątku należą do majątku wspólnego „w szczególności”. Oznacza to, że wyliczenie zawarte w tym katalogu nie ma charakteru pełnego i aby uświadomić sobie, jakie jeszcze przedmioty majątkowe wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków, należy na majątek wspólny spojrzeć w szczególny sposób. Jest to taki majątek, w którym znajdują się przedmioty majątkowe określone w art. 31 § 2 pkt. 1-3 k.r.o. oraz wszystkie te, które nie należą do majątku osobistego żadnego z małżonków.

Katalog składników majątku, wchodzących w skład majątku osobistego jest zamknięty. Oznacza to, że prawo ściśle reguluje, jakie typy dóbr, kwalifikowane między innymi ze względu na uzyskanie, wchodzą w skład majątku osobistego.

Kwalifikacja ta została dokonana przez wyliczenie dziesięciu punktów w art. 33 k.r.o. W związku z tym, do majątku osobistego żony lub męża będą należały:

  • przedmioty majątkowe, które zostały nabyte jeszcze przed powstaniem samego ustroju wspólności ustawowej,
  • te przedmioty majątkowe, które żona lub mąż nabyli wskutek dziedziczenia, przez zapis, darowiznę, o ile sam spadkodawca lub darczyńca nie postanowił inaczej co do przynależności majątkowej danego przedmiotu (warto przy tym zauważyć, że, zgodnie z art. 34 k.r.o., jeśli wskutek dziedziczenia, zapisu lub darowizny zostały nabyte przedmioty zwykłego urządzenia domowego, które służą do użytku obojga z małżonków, to wejdą one do majątku osobistego jednego z nich tylko wówczas, kiedy spadkodawca lub darczyńca wyraźnie tak postanowi – w przeciwnym wypadku wejdą do majątku wspólnego),
  • prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej, które podlegają odrębnym przepisom prawnym,
  • te z przedmiotów majątkowych, które służą wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
  • prawa niezbywalne, które ze względu na swoją naturę mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
  • przedmioty, które zostały uzyskane jako odszkodowanie za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, lub też z tytułu zadośćuczynienia za doznaną przez męża lub żonę krzywdę (prawo stanowi jednak, że do majątku osobistego nie wchodzi renta należna poszkodowanemu małżonkowi z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej lub z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia się widoków powodzenia na przyszłość, co odnosi się do art. 444 § 2 k.c.),
  • wierzytelności powstałe z tytułu wynagrodzenia za pracę lub też z tytułu innej działalności zarobkowej żony lub męża,
  • przedmioty majątkowe, które żona lub mąż uzyskała jako nagroda za jej/jego osobiste osiągnięcia,
  • prawa autorskie, prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
  • wszystkie te przedmioty majątkowe, które zostały nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

Na uwagę zasługuje zwłaszcza ostatni punkt katalogu z art. 33 k.r.o., który ustanawia tzw. pełną surogację w zakresie majątku osobistego każdego z małżonków.

Surogat, a więc – zamiennik, przedmiot uzyskany w zamian za składnik majątku osobistego, również będzie należał do tego majątku. Warto zwrócić uwagę, że prawo rodzinne w obecnym kształcie nie różnicuje, jaka część przedmiotów majątkowych z majątku osobistego podlega surogacji, a jaka nie, co miało miejsce na gruncie poprzednio obowiązującej regulacji prawnej.

Praktyczna znajomość art. 31 i art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz świadomość tego, że katalog składników majątkowych w ramach majątku wspólnego jest katalogiem otwartym, a art. 33 zawiera katalog zamknięty, pozwala określić prawną kwalifikację każdego z przedmiotów będącego własnością małżonków.

Ma to wielkie znaczenie zwłaszcza dla kwestii zarządu ich majątkiem przez małżonków, jak również przy ewentualnych rozliczeniach pomiędzy nimi.

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *