Małżeństwa transseksualistów w świetle prawa

Transseksualizm oznacza odczuwanie rozbieżności między swoją płcią biologiczną a psychiczną, czyli psychiczne utożsamianie się z osobami płci przeciwnej.

W świetle ustaleń współczesnej medycyny jest trwałą i całkowitą transformacją schematu płci.

Transseksualistom towarzyszy silne pragnienie zmiany płci, nawet poprzez bardzo skomplikowane i ryzykowne operacje chirurgiczne.

Polskie prawo nie zawiera żadnych regulacji dotyczących transseksualizmu

Nie oznacza to jednak, że nie występują w związku z tym trudności w praktyce. Dotyczyć to może w szczególności zawarcia związku małżeńskiego, gdyż zgodnie z art. 1 par. 1 KRO mogą w niego wstąpić tylko osoby odmiennej płci. Trudno znaleźć odpowiedź na pytanie czy transseksualista już po zmianie płci mógłby zawrzeć ważny związek małżeński.. Istotną wydaje się także kwestia, czy zmiana płci osoby pozostającej w związku małżeńskim powoduje uznanie, że związek nigdy nie istniał, lub czy taka okoliczność może stanowić jedynie podstawę rozwodową.

Należy uznać, że w wypadku transseksualizmu samo oznaczenie płci w akcie urodzenia nie jest wystarczające.

Powinno ustalić się rzeczywistą płeć nupturienta w chwili zawierania małżeństwa. Łączy się to z problemem sprostowania przez sąd aktu urodzenia w wyniku sądowego ustalenia płci. Zatem trafne wydaje się stanowisko, iż transseksualista może zawrzeć małżeństwo, ale dopiero po chirurgicznej zmianie płci oraz posiadaniu aktu urodzenia odzwierciedlającego nową płeć.

Niektórzy przedstawiciele nauki prawa opowiadają się jednak za zakazem zawierania małżeństw przez transseksualistów.

Proponowane jest ewentualne włączenie takiej sytuacji do katalogu przeszkód małżeńskich. Według nich za problematyczną kwestię należy uznać ustalenie macierzyństwa i ojcostwa, jak też spełnianie funkcji wychowawczej wobec dzieci.

Bardziej skomplikowana wydaje się kwestia ważności zawartego przez transseksualistę związku małżeńskiego. O ile dominuje pogląd, że małżeństwo zostało zawarte prawidłowo, wątpliwości budzi kwestia, czy po zmianie płci nadal jest ono ważne.

Polska Konstytucja w art. 18 stanowi iż małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny znajduje się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.

Uznanie, że małżeństwo jest związkiem kobiety i mężczyzny, odnosi się do całego trwania związku, a nie tylko do momentu jego zawarcia. W konsekwencji trzeba uznać, iż z chwilą chirurgicznej zmiany płci i potwierdzenia tego w dokumentach stanu cywilnego, małżeństwo transseksualisty powinno przestać istnieć, gdyż jego trwanie jest niekonstytucyjne.

Transseksualizm jest trudnym i kontrowersyjnym zagadnieniem prawnym

Nie zwalnia to jednak od podjęcia prac legislacyjnych nad regulacją kwestii z nim związanych, w tym dotyczących prawnych aspektów małżeństw transseksualistów. Regulacje innych państw, w szczególności Niemiec, Włoch i Francji regulują to zagadnienie w duchu ogólnie przychylnym dla transseksualistów, w tym kierunku zmierza też orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.

Polska regulacja na temat transseksualizmu powinna dopuszczać zabiegi chirurgiczne u transseksualistów, jak też precyzyjnie określać ich kolejność względem zmiany dokumentów stanu cywilnego. Należałoby w niej uregulować kwestie związane z małżeństwem, w szczególności wstępowanie w związki małżeńskie po zmianie płci, zaś w sytuacji, gdyby transseksualista pozostawał w takim związku, to z chwilą zmiany płci, małżeństwo ustawałoby z mocy prawa.