Nauczmy się mówić o przeszczepach – pobieranie komórek, tkanek i narządów od żywych dawców

”Nauczmy się mówić o przeszczepach”, „W Polsce brakuje narządów”, „To nie zbrodnia – to pomoc” – takie i wiele innych nagłówków coraz częściej dostrzegamy w prasie, telewizji, bądź Internecie. Problematyka pobierania narządów bez wątpienia stanowi temat delikatny i budzący wiele emocji. W Polsce nadal dla wielu obywateli jest to temat tabu. Jednakże trzeba i warto o nim mówić.

Jak prawnie regulowana jest kwestia pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narządów od żywych dawców?

Na wstępie należy przypomnieć, że dnia 26 stycznia obchodzony jest Ogólnopolski Dzień Transplantacji. W Polsce pierwszy udany przeszczep odbył się 26 stycznia 1966 roku w Warszawie. Pacjentowi przeszczepiono wówczas nerkę.

W sytuacjach, w których przeszczep komórki, tkanki lub narządu od zmarłych dawców jest ograniczone, istnieje możliwość ich pobrania od żywych dawców. Kwestię tę reguluje ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Aby jednak było to możliwe, dawca musi spełnić szereg warunków, które wyszczególnione zostały w rozdziale 3 powyżej wspomnianej ustawy.

Nie każdemu możemy „oddać” swój narząd

Ustawa wymaga, aby pobranie nastąpiło na rzecz krewnego w linii prostej, rodzeństwa, osoby przysposobionej lub małżonka. W wyjątkowych sytuacjach i za zgodą sądu (ten ma obowiązek zapoznać się z opinią Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej oraz wysłuchać wnioskodawcy, którym będzie ewentualny dawca) istnieje możliwość pobrania narządu od innej osoby, jeżeli uzasadnione jest to szczególnymi względami osobistymi (nie dotyczy to pobierani szpiku i innych regenerujących się komórek lub tkanek).

Dzięki zastosowaniu przez ustawodawcę klauzuli generalnej w postaci „szczególnych względów osobistych”, zwiększony został krąg osób, mogących zostać dawcami. Obowiązek uzyskania zgody przez sąd, oraz kontrola sprawowana przez Komisję Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej, mają zapobiegać handlowi komórkami, tkankami oraz narządami. W tym miejscu warto przytoczyć art. 44 ust. 1 ustawy, który stanowi: „Kto w celu uzyskania korzyści majątkowej lub osobistej, nabywa lub zdobywa cudzą komórkę, tkankę lub narząd, pośredniczy w ich nabyciu lub zbyciu bądź bierze udział w przeszczepieniu lub udostępnianiu pozyskanych wbrew przepisom ustawy komórek, tkanek lub narządów pochodzących od żywego dawcy lub ze zwłok ludzkich podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat.”

Pisemna zgoda na przeszczep

Kandydat na dawcę musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, wskazać konkretnego biorcę (nie dotyczy przeszczepu szpiku ani innej regenerującej się komórki i tkanki) i wyrazić pisemną zgodę na przeszczep.

Przed wyrażeniem zgody lekarz zobowiązany jest poinformować przyszłego dawcę o rodzaju zabiegu, ryzyku z nim związanym oraz następstwach. Takie informacje dawca powinien uzyskać nie tylko od lekarza prowadzącego zabieg, ale również od innego lekarza, który bezpośrednio nie będzie brał udziału w pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek lub narządów.

Co zrobić, aby zostać dawcą?

Aby zostać dawcą, konieczne będzie poddanie się badaniom lekarskim, które ustalą czy zabieg nie będzie w zbyt dużym stopniu ryzykowny dla dawcy, a tym samym czy nie spowoduje upośledzenia jego stanu zdrowia. Wymagania zdrowotne, jakim powinien odpowiadać kandydat na dawcę, szczegółowy wykaz badań oraz przeciwwskazania do oddania komórek, tkanek lub narządów określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 kwietnia 2006 r. w sprawie wymagań dla kandydatów na dawcę komórek, tkanek lub narządów.

W razie nieprawidłowych wyników badań, bądź stwierdzenia odchyleń od prawidłowego stanu zdrowia kandydata, zostanie od zdyskwalifikowany, co uniemożliwi pobranie oraz przeszczepienie narządu. Rozporządzenie przewiduje ponadto wykaz chorób oraz okresy trwania czasowych przeciwwskazań np.: po przebytej gruźlicy obowiązuje okres 2 lat od daty potwierdzenia wyleczenia. Oznacza to, że przyszły kandydat dopiero po upływie tego czasu będzie mógł się starać, aby zostać dawcą. Po przebytej grypie, bądź gorączce powyżej 38 oC przyszłego dawcę obowiązuje 2 tygodniowy okres przeciwwskazań.

Zgodę na przeszczep wyrazić musi ponadto przyszły biorca. Obowiązkiem lekarzy będzie poinformowanie go o ryzyku związanym z zabiegiem oraz możliwościach ewentualnych następstw dla stanu zdrowia dawcy.