Nazwisko dziecka pozamałżeńskiego

XXI wiek upływa pod hasłem skrajnych przewartościowań. Z upływem czasu wiele instytucji nie cieszy się już takim uznaniem jak do tej pory. Są uważane za nieaktualne, zbędne w życiu człowieka korzystającego z możliwości nowoczesnego świata. Jedną z takich instytucji jest małżeństwo. Dane Eurostatu z 2007 roku mówią o zawartych w Europie 2,4 mln nowych małżeństwach. W tym samym roku udzielono ponad 1,2 mln rozwodów.

Spadek zwieranych nowych małżeństw

W sumie od 1970 roku liczba zawieranych nowych małżeństw spadła o 38 procent. Wzrost liczby uregulowań dotyczących np. związków partnerskich, instytucji konkubinatu, a także popularność tych rozwiązań prawnych ma swoje nieuniknione konsekwencje. W 2010 r. 20,6 procent dzieci w Polsce urodziło się poza małżeństwem. Dla porównania – 20 lat wcześniej było ich 6,2 proc.*

Oprócz pytań o długofalowe skutki takiego stanu rzeczy, na gruncie prawnym rodzą się zapytania o to: jakie nazwisko będzie nosić dziecko urodzone poza małżeństwem? Czy będzie to nazwisko ojca? Czy może matki?

Co z nazwiskiem dziecka w sytuacji, gdy matka lub ojciec zawrą związek małżeński z osobą trzecią?

Uregulowania tej kwestii są zawarte w art. 88-90. ust. z dnia 25 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Powyżej przytoczony artykuł precyzyjnie rozstrzyga, między innymi odpowiedź na pytanie, czy możliwym jest, aby dziecko posiadało trójczłonowe nazwisko? Przykładowo Jan Kowalski-Nowak-Malinowski, syn Marii Kowalskiej-Nowak i Józefa Malinowskiego. Otóż zgodnie z artykułem 90 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego taka sytuacja nie jest prawnie możliwa, gdyż nazwisko dziecka nie może składać się z więcej niż dwóch członów.

W skład nazwiska dziecka wchodzą pierwsze człony nazwisk podlegających połączeniu. W naszej przykładowej sytuacji będzie to Jan Kowalski-Malinowski. Jest jednak jeden wyjątek – kiedy łączone nazwiska są identyczne. Zgodnie z literą przepisów, w takim przypadku dziecko będzie posiadało jednoczłonowe nazwisko: np. Jan Nowak, a nie Jan Nowak-Nowak.

Po drugie co w sytuacji, gdy matka małoletniego dziecka zawarła związek małżeński z mężczyzną, który nie jest ojcem jej dziecka? Czy możliwa jest zmiana dotychczasowego nazwiska dziecka na nazwisko męża jego matki? Po raz kolejny posłużmy się przykładem: Teresa Kowalska urodziła dziecko, nie wiedząc kto jest ojcem. Potomkowi zostało nadane nazwisko matki, ponieważ zgodnie z kro jeżeli ojcostwa nie ustalono, to dziecko nosi nazwisko matki (jak słusznie zauważyli rzymscy juryści: ,,mater semper certa est” – co znaczy ,,matka zawsze jest znana”). W kilka lat później Teresa Kowalska zawarła związek małżeński z Janem Nowakiem, zmieniając nazwisko na Nowak. Dziecko pani Teresy w opisanym stanie faktycznym dzierży inne nazwisko niż własna matka. Czy można to zmienić?

Małżonkowie mogą udać się do kierownika urzędu stanu cywilnego i złożyć przed nim zgodne oświadczenie woli, iż syn/córka pani Teresy ma nosić takie samo nazwisko, jakie nosiłoby ich wspólne dziecko.

Tego typu działanie w pełni wystarczy do tego, aby nadać małoletniemu nazwisko współmałżonków, ale należy pamiętać, że:

• jeżeli dziecko ukończyło 13 lat to do nadania mu nowego nazwiska niezbędna jest jego zgoda.
• nie jest możliwa zmiana nazwiska w tym trybie, jeżeli dziecko nosi nazwisko biologicznego ojca lub takie, które powstało przez połączenie nazwisk jego naturalnych rodziców.

Przepisy identycznie normują sytuację, w której to ojciec małoletniego dziecka zawarł małżeństwo z kobietą, która nie jest matką tego dziecka.

Po trzecie zastanówmy się, co w sytuacji, gdy ojcostwo zostało ustalone przez uznanie? Uznanie ojcostwa następuje kiedy: ojciec dziecka oświadcza przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub sądem opiekuńczym, czy za granicą przed polskim konsulem, że de facto jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdza jednocześnie (w tym samym miejscu) lub w ciągu trzech miesięcy, że ojcem dziecka jest właśnie ten mężczyzna. W takiej sytuacji dziecko nosi nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa.

Może to być zarówno tylko nazwisko matki, jak i nazwisko powstałe poprzez połączenie nazwisk rodziców, czy też wyłącznie nazwisko ojca. Jeżeli rodzice różnią się co do tego jakie nazwisko powinno nosić ich dziecko, wtedy na podstawie decyzji sądu nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. Z kolei w razie gdyby nie udało się ustalić kim są rodzice – np. w przypadku porzucenia – dziecku nazwisko nadaje sąd opiekuńczy.

Podsumowując przepisy kodeksu cywilnego, dotyczące nazwiska dziecka pozamałżeńskiego, tworzą przestrzeń, w której jest miejsce na wybór – zmianę nazwiska małoletniego.

Na gruncie przepisów, jak i praktyki, do takich zmian nazwiska dochodzi często, w wielu sytuacjach ma to ogromy wpływ na samoświadomość dziecka, oraz na jego postrzeganie świata i swojego miejsca w nim. Przed rodzicami, jak często i przed samym dzieckiem stoi wiele wyzwań, które nie dotyczą osób, które zawarły związek małżeński przed urodzeniem dziecka. Każdy rodzic wie, iż decyzja o zmianie nazwiska małoletniego wymaga szczególnej wrażliwości względem dziecka, tak aby przewidziana w przepisach procedura, w jak najmniejszym stopniu odbiła się negatywnie na jego psychice.

*Źródło: Eurostat, AS.