Obserwacja psychiatryczna w postępowaniu karnym
Instytucja obserwacji psychiatrycznej, będąca środkiem przymusu, została uregulowana w artykule 203 k.p.k., który określa zarówno podstawę przeprowadzenia badań psychiatrycznych oskarżonego połączonych z obserwacją w zakładzie leczniczym, jak i tryb orzekania o takich badaniach, a także wszelkie rygory związane z ich przeprowadzeniem.
O badaniu psychiatrycznym połączonym z obserwacją w zakładzie leczniczym orzeka się tylko wówczas, gdy wniosek zgłoszą biegli.
Z uwagi na to, że jest to nadal badanie psychiatryczne, tyle tylko, że połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym, ów wniosek zgłaszają wyłącznie biegli psychiatrzy. Wniosek biegłych jest tutaj formą niezbędną do uruchomienia procedury. Nie może tego uczynić sąd wyłącznie z własnej inicjatywy, wbrew stanowisku biegłych, gdyż ocena konieczności obserwacji w zakładzie leczniczym wymaga posiadania wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 193 § 1 k.p.k.
Zastosowanie tego środka może nastąpić tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony ten popełnił przestępstwo (art. 203 § 1 zd. 1 k.p.k.). Nie stosuje się go jednak, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że sąd orzeknie karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem lub karę łagodniejszego charakteru, chyba że oskarżony sam wnosi o obserwację (art. 203 § 1 k.p.k. w zw. z art. 259 § 2 k.p.k.).Jedynym organem uprawnionym do wydania postanowienia w przedmiocie przeprowadzenia badań, o których mowa w art. 203 § 2 k.p.k. jest sąd, przed którym sprawa się toczy. W toku postępowania przygotowawczego orzeka również sąd jednak tym razem na wniosek prokuratora.
Jak długo powinna trwać obserwacja psychiatryczna?
Zgodnie z artykułem 203 § 3 k.p.k. obserwacja psychiatryczna nie powinna trwać dłużej niż 4 tygodnie, jednak na wniosek zakładu leczniczego, w którym przebywa oskarżony sąd może przedłużyć ten termin na czas określony, przy czym łączny czas obserwacji w danej sprawie nie może przekroczyć 8 tygodni. W przypadku, gdy niezbędne jest przedłużanie przez sąd obserwacji psychiatrycznej wymagane jest ustalenie, że zgromadzone w sprawie dowody nadal wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przez podejrzanego (oskarżonego) zarzucanego mu czynu, a nadto nie zachodzi żadna z ujemnych przesłanek umieszczenia podejrzanego (oskarżonego) na obserwacji psychiatrycznej (art. 203 § 1 k.p.k. w zw. z art. 259 § 2 k.p.k.).
Na zakończenie warto odnieść się do kwestii zażalenia, które de lege lata przysługuje na postanowienie zarządzające obserwację bądź przedłużające okres jej trwania. Ustawodawca niewątpliwie wzmocnił w ten sposób gwarancje interesów oskarżonego, które wiążą się z jego prawem do wolności i nietykalności osobistej. Zasadne wydaje się jednak stanowisko, zgodnie z którym zażalenie powinno przysługiwać na wszelkie postanowienia w przedmiocie obserwacji psychiatrycznej, również na odmowne postanowienia sądu, w szczególności nieuwzględniające stanowiska biegłych wypowiadających się za koniecznością obserwacji.
Obserwacja psychiatryczna będąca swoistym środkiem przymusu, oznacza zawsze co najmniej poważne ograniczenie wolności oskarżonego, niekiedy dolegliwe tak jak tymczasowe aresztowanie. Ze względu na powyższe, bardzo istotne jest stosowanie omawianej instytucji tylko w przypadkach uzasadnionych, przy zaistnieniu wszystkich niezbędnych ku temu przesłanek.
