Ochrona prawa własności
Ochrona prawa własności silnie zakorzeniona jest zarówno w Konstytucji RP, która zakłada, że Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia oraz w Kodeksie cywilnym, gdzie na pierwszy plan wysuwają się dwie skargi, których geneza sięga prawa rzymskiego. Właściciel uprawniony jest do korzystania z rzeczy oraz pobierania pożytków z wyłączeniem innych osób, a ustawodawca w celu ochrony praw właściciela wyposażył go w szereg roszczeń, z których dwa zasługują na szczególną uwagę.
Skorzystanie z nich uzależnione jest od sposobu naruszenia prawa własności, a wynikają one bezpośrednio z art. 222 KC. Są nimi roszczenie windykacyjne oraz roszczenie negatoryjne.
Roszczenie windykacyjne
Roszczenie zakłada, iż nieposiadający właściciel może żądać od posiadającego niewłaściciela, żeby rzecz została mu zwrócona. Dlatego powództwo to jest stosowane w sytuacjach dotyczących wydania rzeczy. Zarzut skierowany jest przeciw obecnemu posiadaczowi, który niekoniecznie musi być tą samą osobą, która pozbawiła właściciela rzeczy.
Ciężar udowodnienia spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, dlatego właściciel musi przed sądem wykazać, iż przysługuje mu prawo własności. Należy pamiętać, iż powództwo dąży do zwrotu rzeczy w stanie, w jakim się aktualnie znajduje, a w przypadku zniszczenia rzeczy, właściciel może żądać odszkodowania.
Właściciel nie jest uprawniony do powyższego żądania, gdy posiadaczowi przysługuje skuteczne względem właściciela uprawienie do władania rzeczą, które najczęściej przybiera postać umowy obligacyjnej.
Roszczenie negatoryjne
Powództwo negatoryjne przysługuje przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą. Jest roszczeniem o przywróceniem stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń, dlatego zwykle uprawnienie do wystąpienia z powództwem występuje w sytuacji zakłóceń korzystania z nieruchomości, czyli immisji. Właściciel może domagać się, tylko przywrócenia stanu zgodnego z prawem lub zaniechania naruszeń albo zarówno przywrócenia stanu zgodnego z prawem jak i zaniechania naruszeń.
Powyższe roszczenia nie przedawniają się, jeśli dotyczą nieruchomości, natomiast należy pamiętać, że mogą one być nieskuteczne w sytuacji, gdy posiadacz nabył prawo do nieruchomości w drodze zasiedzenia. W stosunku do ruchomości, przedawniają się po upływie 10 lat.
Roszczenia uzupełniające
Ten typ roszczeń ma na celu rekompensatę szkody, jakiej doznał właściciel w związku z pozbawieniem go faktycznego władztwa nad rzeczą. Skierowany jest przeciwko posiadaczowi rzeczy, a obejmuje zmniejszenie jej wartości oraz wynagrodzenie za okres gdy właściciel z rzeczy nie korzystał, ani nie mógł czerpać pożytków.
Wyróżniamy następujące rodzaje roszczeń:
- Roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy
- Roszczenie o zwrot pożytków
- Roszczenie o zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy
Odpowiedzialność samoistnego posiadacza uzależniona jest od psychicznego nastawienie sprawcy, czyli dobrej lub złej wiary, dlatego Kodeks cywilny wyróżnia trzy kategorie posiadaczy.
Samoistny posiadacz w dobrej wierze, nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Własność pożytków naturalnych nabywa, jeżeli zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Sytuacja ulega zmianie, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Zostaje zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy.
Ponadto musi zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. Takie same obowiązki dotyczą samoistnego posiadacza w złej wierze, lecz ponadto powinien zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.
Przedawnienie tych roszczeń następuje z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.
