
Odpowiedzialność karna za ukrywanie majątku i darowiznę
Mało kto z nas wie, że oszukiwanie wierzyciela i komornika w trakcie egzekucji poprzez ukrywanie majątku czy jego uszczuplanie w drodze darowizn na rzecz osób najbliższych, może spotkać się z sankcją karną. I to nie małą. Przepisy karne wprowadzają bowiem karę pozbawienia wolności nawet do lat 8. Okazuje się, że wierzyciel ma zasadniczo do wyboru dwie drogi: cywilną lub karną.
Spis treści
Przestępstwo na szkodę wierzycieli
Art. 300 kodeksu karnego statuuje przestępstwo na szkodę wierzycieli. Odpowiedzialność karną będzie ponosił każdy kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku. Ustawodawca określił to przestępstwo jako umyślne (musi wystąpić zamiar dłużnika) i obwarował je karą pozbawienia wolności do lat 3.
Penalizowane zachowanie polega zatem na pełnym uniemożliwieniu zaspokojenia wierzyciela lub nawet częściowym poprzez zmniejszenie majątku, z którego miałaby nastąpić egzekucja. W piśmiennictwie wskazuje się, że udaremnione lub uszczuplone roszczenie wierzyciela powinno mieć charakter pieniężny, a nie musi być jeszcze wymagalne.
Ustawodawca przykładowo wskazał, że taki czyn może polegać m.in. na darowiźnie, zbyciu czy ukryciu majątku.
Usuwanie majątku
Usuwanie majątku z kolei może przybrać postać pozbycia się majątku (wyrzucenie rzeczy), zmiany miejsca przechowania danej rzeczy czy dokonania elektronicznej transakcji. Obciążenie zaś stanowi przyjmowanie przez dłużnika zobowiązań czy zabezpieczanie już istniejących zobowiązań na składnikach majątku. Najczęściej jednak art. 300 k.k. określa się jako ukrywanie majątku przed komornikiem. Ukrywanie według karnistów to umieszczenie rzeczy ruchomej w takim miejscu, że odnalezienie jej jest utrudnione, albo na zatajeniu miejsca, gdzie rzecz się znajduje, bądź faktu samego istnienia lub posiadania rzeczy.
Można wysnuć zatem wniosek, że kategorie zachowań określone zostały bardzo szeroko i tylko, gdy dany czyn będzie skutkował już tylko uszczupleniem zaspokojenia wierzyciela, przy zagrożeniu niewypłacalności lub upadłości, dana osoba będzie odpowiadała za przestępstwo z art. 300 k.k. W takim ujęciu można z pewnością stwierdzić, że omawiane przestępstwo jest skutkowe. Konieczne jest jednak zagrożenie popadnięcia w stan niewypłacalności, czyli sytuacji, kiedy dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. Upadłość z kolei jest poniekąd etapem kolejnym, bowiem orzeka się ją w razie pozostawania już niewypłacalnym. Tak jak zostało wspomniane, wystarczy prawdopodobieństwo niewykonania przez dłużnika wymagalnych zobowiązań dla powstania odpowiedzialności karnej.
W piśmiennictwie można spotkać poglądy, że zarówno pokrzywdzony, jak i sprawca powinni być podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą, aby ochrona z art. 300 k.k. była skuteczna. Jet to jednak pogląd dyskusyjny. Niewątpliwe jest jednak to, że jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie tego przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Typ kwalifikowany
Typ kwalifikowany wobec przestępstwa ukrywania majątku i udaremniania zaspokojenia wierzyciela ustawodawca wprowadził w §3 art. 300 k.k. I tak – jeżeli ów czyn wyrządził szkodę wielu wierzycielom, sprawca podlega surowszej karze: pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Ochrona dobra wymiaru sprawiedliwości – udaremnienie egzekucji
W doktrynie podkreśla się, że przedmiot ochrony stanowią roszczenia uprawnionych wierzycieli i ich zabezpieczenie przed nieuczciwymi zachowaniami dłużników zmierzającymi do uniemożliwienia im zaspokojenia tych roszczeń. Przedmiotem ochrony może być także dobro wymiaru sprawiedliwości, o czym stanowi §2.
Z kolei udaremnianie egzekucji (art. 300 §2 k.k.) będzie rodziło odpowiedzialność wobec każdego, kto w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź usuwa znaki zajęcia. Takie zachowanie podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Warto zauważyć, że ustawodawca traktuje tu o celu udaremnienia egzekucji wszczętej na podstawie m.in. orzeczenia sądu z całego lub części majątku dłużnika. Nie musi zatem wystąpić skutek udaremnienia, wystarczy, że dłużnik będzie działał w owym celu. Dlatego w doktrynie wskazuje się, że ani dłużnik, ani też wierzyciel nie musi prowadzić działalności gospodarczej, by doszło do popełnienia przestępstwa. Należy również zauważyć, że owe przestępstwo ma charakter kierunkowy, ale i umyślny.