Odpowiedzialność nieletniego na gruncie kodeksu karnego

W nauce prawa karnego pod pojęciem przestępstwa należy rozumieć czyn zabroniony, który jest bezprawny, karalny, o stopniu społecznej szkodliwości wyższej niż znikoma i zawiniony. Ostatni termin dotyczy winy, będącej warunkiem i granicą odpowiedzialności karnej. Jednakże, pewne okoliczności powodują jej wyłączenie – na przykład nieletność. Ale co kryje się pod tym pojęciem? Kodeks karny pośrednio określa nieletnich jako osoby, które w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyły 17 lat. W takim razie, czy nieletni jako sprawca nie będzie pociągnięty do odpowiedzialności przewidzianej przez kodeks karny?

Odpowiedź na to pytanie brzmi – będzie, jeśli zostaną spełnione przesłanki przewidziane przez art. 10 §2 k.k.,czyli:

1) Nieletni ukończył 15 lat

2) Nieletni popełnił przestępstwo, które zostało wymienione w katalogu przewidzianym przez art. 10 §2, czyli:

• Zamach na życie Prezydenta RP
• Zabójstwo, z wyjątkiem zabójstwa z afektu
• Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, chyba że jest nieumyślne
• Sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego, chyba że jest nieumyślne
• Zawładnięcie statkiem wodnym lub powietrznym
• Sprowadzenie katastrofy w komunikacji, chyba że jest nieumyślne
• Zgwałcenie wspólnie z inną osobą, wobec małoletniego poniżej 15 lat, wobec wstępnego, zstępnego, przysposabiającego, brata lub siostry, ponadto gdy w tych sytuacjach działał ze szczególnym okrucieństwem
• Czynna napaść na funkcjonariusza publicznego, której skutkiem jest ciężki uszczerbek na zdrowiu ofiary
• Porwanie zakładnika
• Rozbój

3) Sąd zdecydował, że okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste oraz bezskuteczność poprzednio stosowanych środków wychowawczych lub poprawczych przemawiają za tym, aby nieletni odpowiedział za swój czyn na zasadach przewidzianych dla sprawców dorosłych.

A jeśli sąd wywnioskuje, iż ze względu na właściwości nieletniego sprawcy niesłuszne będzie przypisanie mu winy?

Wtedy znajdzie zastosowanie ustawa z dnia 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich i środki przez nią przewidziane.

Gdy sąd zdecyduje się na skazanie nieletniego na podstawie art.10, wówczas orzeczona kara nie może przekroczyć granicy dwóch trzecich górnego zagrożenia karą przewidzianego za dane przestępstwo. Na przykład, za rozbój najwyższa kara będzie wynosić 8 lat.

Przepisy określają także, że sąd nie ma możliwości orzeczenia kary dożywotniego pozbawienia wolności, ale ma prawo zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Ponadto nie ma przepisu, który zabraniałby wymierzenia kary 25 lat pozbawienia wolności, w sytuacji gdy ten wymiar nie jest górną granicą. Oprócz tego skład orzekający musi uwzględniać przede wszystkim cel kary, czyli wychowanie sprawcy, naprowadzenie go na właściwą drogę, niezwiązaną z przestępstwami.