Ograniczenie a pozbawienie władzy rodzicielskiej

Różnica między ograniczeniem a pozbawieniem władzy rodzicielskiej polega na skutkach, jakie te instytucje wywołują. Pozbawienie władzy rodzicielskiej rodzi dalej idące konsekwencje i przyjmuje się, że środek ten jest stosowany dopiero w sytuacji, gdy wcześniej zastosowane metody nie przynosiły efektów lub gdy ich zastosowanie uważane jest w danej sytuacji za oczywiście bezcelowe. Co do zasady, sąd będzie więc skłonny najpierw ograniczyć władzę rodzicielską, a dopiero po nieskuteczności tego środka jej pozbawić. Aby doszło do ograniczenia władzy rodzicielskiej, muszą zajść łącznie trzy przesłanki.

Po pierwsze, obu rodzicom musi przysługiwać władza rodzicielska, gdyż w przeciwnym przypadku nie jest możliwe jej ograniczenie.

Po drugie, rodzice muszą żyć w rozłączeniu, co oznacza, że nie prowadzą wspólnie gospodarstwa domowego i mieszkają osobno.

Trzecią przesłanką jest wzgląd na dobro dziecka.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej uzasadnione potrzebą ochrony dobra dziecka

Ograniczenie władzy rodzicielskiej musi być uzasadnione potrzebą ochrony dobra dziecka, brak rozstrzygnięcia sprawy musi być więc uważany za zagrożenie tego dobra. Badając sytuację rodzinną, sąd ocenia konkretne okoliczności i rozważa, które czynności dokonywane przez rodzica mogą szkodzić dziecku. Istotnymi kwestiami, mającymi wpływ na końcowe postanowienie, są relacje rodziców z dzieckiem, więź duchowa, źródło konfliktu między rodzicami oraz osobiste umiejętności każdego z rodziców.

Szczególnie ważnymi przesłankami są umiejętności opiekuńcze obojga rodziców. Sąd bada, który rodzic ma większe zdolności wychowawcze i daje większe szanse na prawidłowe wychowanie i prowadzenie rozwoju dziecka. Istotne jest również czy jeden z rodziców nie wpływał na negatywne postrzeganie drugiego rodzica w oczach dziecka, oraz z którym rodzicem dziecko czuje się bardziej związane.

Pod uwagę brana jest również płeć i wiek dziecka gdyż uważa się, że w okresie niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa dziecko powinno przebywać z matką. Kwestią wartą podkreślenia jest, że lepsze warunki bytowe jednego rodzica nie są samoistną przesłanką do powierzenia mu władzy rodzicielskiej i do sprawowania opieki nad dzieckiem. Okoliczność ta może mieć jednak wpływ na przyznanie rodzicowi pieczy nad dzieckiem, gdy warunki mieszkaniowe drugiego rodzica są niesatysfakcjonujące lub gdy zamieszkuje on z nowym partnerem i owa sytuacja będzie miała negatywny wpływ na prawidłowy rozwój dziecka.

Po zbadaniu wszystkich okoliczności, sąd precyzyjnie określa czynności, które będą przysługiwały rodzicowi oraz sposób ich wykonywania. Orzeczenie przyznające jednemu z rodziców władzę rodzicielską tylko do niektórych czynności może obejmować jego decyzyjność m.in. we współdecydowaniu o zmianie miejsca pobytu dziecka, leczeniu, edukacji, zasadach i kierunku rozwoju czy organizowaniu wakacji. W zakresie, w którym władza rodzicielska została przyznana obojgu rodzicom, są oni zobowiązani do podejmowania wspólnych decyzji. Natomiast jeżeli jeden z rodziców ma wyłączne prawo do decydowania w pewnym zakresie spraw, drugi rodzic nie ma wpływu na podejmowanie decyzji co do tych czynności. Zarząd nad majątkiem dziecka należy do rodzica, który posiada pełnię władzy rodzicielskiej z tym wyjątkiem, że można powierzyć zarząd nad pewnymi składnikami majątku dziecka drugiemu rodzicowi, jeżeli jest on profesjonalistą w tym zakresie.

Trzeba jednak podkreślić, że samo ograniczenie władzy rodzicielskiej nie jest tożsame i nie stanowi podstaw do pozbawienia rodzica kontaktów z dzieckiem. Istotną kwestią jest również okoliczność przywrócenia rodzicowi pełnej władzy rodzicielskiej, gdy wygaśnie ona u pierwszego rodzica np. na skutek śmierci.

Jak zostało to zaznaczone wcześniej, pozbawienie władzy rodzicielskiej orzekane jest przeważnie na skutek nieefektywności wcześniej zastosowanego środka. Istnieje jednak możliwość pozbawienia władzy rodzicielskiej bez uprzedniego jej ograniczenia, gdy zachodzi okoliczność rażącego nadużywania lub rażącego zaniedbywania obowiązków rodzica wobec dziecka. Takimi przesłankami mogą być w szczególności pijaństwo lub inne skłonności patologiczne czy przestępcze, takie jak nadmierne karcenie cielesne, rozpijanie małoletniego, znęcanie się psychiczne lub fizyczne, skłanianie małoletniego do żebrania, prowadzenie rozwiązłego trybu życia czy utrzymywanie się z działalności przestępczej. Orzeczenie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej może mieć miejsce również w przypadku, w którym nadużywanie władzy rodzicielskiej lub zaniechania nie są rażące, ale uporczywe i trwale powtarzające. Przesłanką stanowiącą o możliwości pozbawienia władzy rodzicielskiej jest również trwała przeszkoda w jej wykonywaniu, związana np. z trwałym wyjazdem rodzica za granicę czy z odbywaniem długotrwałej kary w zakładzie karnym, gdy połączona jest ona z całkowitym brakiem interesowania się dzieckiem.

Skutek pozbawienia władzy rodzicielskiej jest szerszy niż ograniczenie tej władzy, wiąże się on bowiem z utratą ogółu praw i obowiązków przysługujących rodzicowi względem dziecka. Sąd nie orzeka bowiem o czynnościach co do których rodzic zachowuje decyzyjność, a pozbawia go wszystkich praw wynikających z władzy rodzicielskiej. Należy jednak podkreślić, że ani rodzic ani dziecko nie traci w skutek pozbawienia władzy rodzicielskiej prawa do alimentów i prawa do dziedziczenia.

Istotna jest również zasada, że pozbawiony władzy rodzicielskiej rodzic zachowuje prawo do osobistej styczności i widzenia się z dzieckiem, chyba że ze względu na dobro dziecka sąd opiekuńczy zezwolił na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej wskazanej osoby, ograniczył kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość lub zakazał porozumiewania się nawet na odległość.