Co podlega podatkowi od spadków i darowizn?

Przyjęcie spadku lub zawarcie umowy darowizny rodzi skutki prawne nie tylko w obszarze prawa cywilnego. Powyższe zdarzenia prawne prowadzą również do powstania obowiązku podatkowego.

Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa, po stronie podatnika zaczyna wtedy istnieć powinność przymusowego świadczenia pieniężnego.

Zasadnicza część regulacji prawnej w tym zakresie zawarta jest w ustawie z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn. Celem tego artykułu jest wyjaśnienie, jaki jest przedmiot tego podatku.

Sam tytuł wspomnianej ustawy z 1983 roku, jak również określenie tego ciężaru finansowego mianem „podatku od spadków i darowizn”, może mylnie sugerować ograniczenie zakresu okoliczności, które polski ustawodawca opodatkował w ten sposób.

Już art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn wylicza, że podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie prawa własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz nabycie praw majątkowych wykonywanych na terytorium naszego kraju, które to nabycie dokonane jest przez osoby fizyczne. Określenie „osoby fizyczne” nawiązuje do działu I tytułu II księgi pierwszej Kodeksu cywilnego i oznacza po prostu ludzi, w przeciwieństwie do osób prawnych czy jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej.

Myśl przedstawiona w powyższym akapicie byłaby jednak mało precyzyjna, gdyby nie dodać, że nie każde nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych jest objęte regulacją ustawy o podatku od spadków i darowizn, ale tylko takie, które dokonane jest pod odpowiednim tytułem.

Art. 1 ust. 1 wspomnianej ustawy zawiera katalog tytułów nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych istotnych z punktu widzenia obciążenia podatkiem od spadków i darowizn.

Dlatego, temu podatkowi podlega takie nabycie, które zostało dokonane tytułem:

• dziedziczenia,
• zapisu (zarówno zwykłego, windykacyjnego, jak i dalszego zapisu, które to instytucje zna polskie prawo spadkowe),
• polecenia testamentowego,
• darowizny,
• polecenia dokonanego przez darczyńcę,
• zasiedzenia,
• zniesienia współwłasności w sposób nieodpłatny, tytułem zachowku (o ile uprawniony do zachowku nie uzyskał go w postaci darowizny od spadkodawcy albo dziedziczenia, czy też zapisu) lub nieodpłatnych: renty, użytkowania i służebności.

Kiedy dochodzi do podlegania podatkowi od spadków i darowizn?

Ustawa reguluje też dwie możliwości, kiedy dochodzi do podlegania podatkowi od spadków i darowizn, mimo że nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych nie miało miejsce na terytorium Polski.

Oba przypadki odnoszą się wyłącznie do otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny. Art. 2 ustawy stanowi, że nabycie takich rzeczy lub praw majątkowych tytułem dziedziczenia lub darowizny podlega podatkowi w dwóch przypadkach.

Pierwszy z nich zachodzi wtedy, kiedy nabywca danej rzeczy lub prawa majątkowego posiadał obywatelstwo polskie. Druga sytuacja to posiadanie miejsca stałego pobytu na terenie naszego kraju. Obie te okoliczności – bycie obywatelem RP i posiadanie miejsca stałego pobytu na jej terytorium, bierze się pod uwagę wtedy, jeśli wystąpiły w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny.

Co nie podlega podatkowi od spadków i darowizn?

Oprócz obszernego wyliczenia przypadków zwalniających od podatku od spadków i darowizn, ustawodawca w art. 3 przedstawianej ustawy wyraźnie określił, jaki zakres nabycia dóbr nie podlega podatkowi.

Pierwszy z tych przypadków dotyczy rzeczy ruchomych, które znajdują się na terytorium RP oraz praw majątkowych, które również wykonuje się w naszym kraju. Od nabycia własności tychże nie pobiera się podatku, jeżeli w dniu tego nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca lub darczyńca nie posiadali polskiego obywatelstwa, ani miejscem ich stałego pobytu lub siedziby nie była Polska.

Kolejna grupa nabycia praw w wyniku spadku, zapisu windykacyjnego albo darowizny, która nie podlega podatkowi od spadków i darowizn jest wyróżniona ze względu na charakter tych praw.

Są to prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikające z nabycia powyższych praw. Jest to nowy zapis w polskim prawie podatkowym, który zaczyna obowiązywać od 23 października 2011 roku.

Jeszcze później, bo od 1 stycznia 2012 roku wejdzie w życie zmiana, polegająca na tym, że oprócz nabycia w drodze spadku środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym, podatkowi od spadków i darowizn nie będzie także podlegało takie nabycie środków z indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego.

Środki z pracowniczego programu emerytalnego, nabyte w drodze dziedziczenia, oraz nabyte w drodze spadku środki ulokowane na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego również, zgodnie z art. 3 pkt 4 i 5 ustawy, nie podlegają podatkowi od spadków i darowizn.