Podstawa ogłoszenia upadłości spółdzielni

Spółdzielnie w naszym prawie są jednym z reliktów po uprzednim systemie politycznym i gospodarczym Polski.

Pomimo tego ustawodawca nie zdecydował się na ich usunięcie, uznając iż są przejawem konstytucyjnej wolności zrzeszania się obywateli, a do tego są już zbyt mocno zakorzenione w społeczeństwie.

Dlatego też ustawa stanowiąca podstawę prawną funkcjonowania wszystkich typów spółdzielni, pochodzi jeszcze z okresu komunizmu (choć była oczywiście od tamtego czasu nowelizowana) i jest nią Prawo spółdzielcze z dnia 16 września 1982 r. (Dz.U.2013.1443 j.t.).

Definicja spółdzielni wg ustawy

Ustawa ta definiuje spółdzielnie jako dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym (co oznacza, że spółdzielnia może dowolnie przyjmować nowych członków, o ile płacić będą określone składki), która to w interesie tylko i wyłącznie swoich członków prowadzi działalność gospodarczą.

Spółdzielnia, z chwilą wpisu do KRS uzyskuje również osobowość prawną, stając się w efekcie bardzo specyficznym typem przedsiębiorcy, który działa tylko dla swoich członków.

Prawo upadłościowe spółdzielni

Z uwagi na tę specyfikę spółdzielni i specyfikę ról, jakie pełnią w społeczeństwie, ustawodawca zdecydował się na częściowe uregulowanie upadłości tych podmiotów poza ustawą prawo upadłościowe i naprawcze z 2003 roku – zauważyć jednak należy, iż zgodnie z art. 137 pr. spółdz., normy prawa upadłościowego stosuje się odpowiednio, w tym zakresie w jakim postępowanie upadłościowe spółdzielni nie jest uregulowane w ustawie pr. spółdz.

Oznacza to, iż ustawodawca osobno uregulował tylko te niektóre kwestie, które wynikają z odrębności spółdzielni, jako bardzo specyficznego przedsiębiorcy.

W tym miejscu zauważyć również należy, iż normy prawa upadłościowego zawarte w Prawie spółdzielczym odnoszą się do wszystkich spółdzielni, z wyjątkiem spółdzielczych kas oszczędnościowo – kredytowych (tzw. SKOK-ów) – bowiem upadłość tych podmiotów regulowana jest przepisami o upadłości banków, zawartymi w Prawie upadłościowym i naprawczym (art. 425 – 441a) oraz w ustawie o SKOK-ach..

Dlatego też, dokonana poniżej analiza nie odnosi się do SKOK-ów, jako że ustawa regulująca istnienie spółdzielczych kas, zawiera własną podstawę ogłoszenia ich upadłości.

Ogłoszenie upadłości spółdzielni

Zgodnie z ogólną regułą z art. 10 pr. up. napr., upadłość ogłasza się w stosunku do podmiotów, które są niewypłacalne. W przypadku prawa spółdzielczego, ustawodawca cechuje się, niezwykłą jak dla niego konsekwencją, posługując się tą samą terminologią. Tak więc, zgodnie z art. 130 ust. 1, ogłoszenie upadłości spółdzielni następuje w przypadku jej niewypłacalności.

Natomiast sama przesłanka niewypłacalności, ujęta w ust. 2 tego przepisu, zdefiniowana jest już w sposób inny, niż w art. 11 pr. up. napr. – spółdzielnia będzie bowiem niewypłacalna, gdy według jej sprawozdania finansowego, ogólna wartość jej aktywów nie wystarcza na zaspokojenie jej wszystkich zobowiązań.

Porównując ta przesłankę, do tych zawartych w art. 11 pr. up. napr., można odnieść wrażenie, iż ustawodawca stworzył zupełnie nową definicję niewypłacalności w prawie spółdzielczym.

Jednakże, po głębszej analizie tego przepisu, dojść można do wniosku, iż przesłanka ta jest w istocie identyczna w swej treści co do niewypłacalności w rozumieniu nadmiernego zadłużenia z art. 11 ust. 2 pr. up. napr. (przepis ten stanowi bowiem, iż można również ogłosić niewypłacalność dłużnika, którego wartość zobowiązań przekracza wartość jego majątku, nawet jeśli na bieżąco te zobowiązania wykonuje).

Widać więc wyraźnie, iż oba te przepisy, zawierają w sobie dokładnie tą samą przesłankę, a jedynie sformułowaną w inny sposób – zauważyć jednak należy, iż przepis art. 130 ust. 2 pr. spółdz. jest przepisem szczególnym (lex specialis) w stosunku do generalnej zasady z art. 11 ust. 2 pr. up. napr., co oznacza, iż przy składaniu wniosku o upadłość spółdzielni powoływać można się tylko i wyłącznie na normę z art. 130, gdyż zgodnie z ogólnymi regułami wykładni prawa, istnienie przepisu szczególnego, wyłącza zastosowanie przepisu ogólnego.

Ogólne przesłanki wszczęcia postępowania upadłościowego

Natomiast analizując ogólne przesłanki wszczęcia postępowania upadłościowego z pr. up. napr. widać wyraźnie, iż ustawa ta zawiera dwie definicje niewypłacalności – omówiona powyżej przesłanka nadmiernego zadłużenia, jest jedynie przesłanką dodatkowa, pełniącą niejako funkcję pomocniczą do tej zawartej w art. 11. ust. 1 pr. up. napr.

Podstawowym powodem do ogłaszania upadłości, jest bowiem stan, w którym podmiot prawa jest tak zadłużony, iż nie jest już dłużej w stanie spłacać swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

W prawie spółdzielczym brak jest jakichkolwiek odwołań do tego przepisu – zarówno zezwalających jak i zakazujących jego stosowanie przy upadłości spółdzielni.

Z treści art. 2 pr. up. napr. wynika najważniejszy cel tego rodzaju postępowania, a mianowicie procedura upadłościowa ma w jak największym możliwym stopniu chronić interesy wierzycieli (wszystkie pozostałe cele są traktowane jedynie jako cele dodatkowe, pomocnicze i podporządkowane nadrzędnej normie nakazującej chronić wierzycieli, a więc w istocie umożliwienia odzyskania im możliwie jak największej ilości pieniędzy).

Dlatego też uznać należy, iż stan w którym spółdzielnia zaprzestaje płacenia swoich długów jest znacznie groźniejszy dla interesów wierzycieli, niż zwykła nadwyżka długów nad aktywami, a więc należałoby dopuścić możliwość ogłaszania upadłości spółdzielni także na podstawie przesłanki zaprzestania płacenia długów z art. 11 ust. 1 pr. up. napr.

Takie podejście znalazło swoje potwierdzenie w orzecznictwie. Zgodnie bowiem z uchwałą Sądu Najwyższego: „Podstawę ogłoszenia upadłości spółdzielni – także mieszkaniowej – może stanowić zarówno nadwyżka pasywów nad aktywami (art. 1 § 2 Prawa upadłościowego w zw. z art. 130 i nast. Prawa spółdzielczego), jak i fakt trwałego zaprzestania płacenia długów (art. 1 § 1 w zw. z art. 2 Prawa upadłościowego)” (uchwała SN z dnia 4 grudnia 1998, III CKN 398/98, LEX nr 35755).

Zauważyć należy, iż uchwała ta podjęta była jeszcze na gruncie uprzedniego stanu prawnego, a więc przed wejściem w życie ustawy pr. up. napr. (dlatego podany w niej jest art. 1 ust 2 rozporządzenia z 1934 prawo upadłościowe).

Jednakże, zgodnie z jednomyślnym stanowiskiem doktryny, podstawy upadłości w rozporządzeniu pr. upadł. i ustawie pr. up. napr. są identyczne, dlatego też uchwała ta jest ciągle jak najbardziej aktualna.