obrona konieczna

Pojęcie oraz model przeciętnego konsumenta

Wszelkie rozważania z zakresu prawa ochrony konsumentów rozpoczynają się od zdefiniowania pojęcia konsumenta. Wyłonienie się tego pojęcia było związanie z pojawieniem się obok występujących dotychczas w Polsce modeli obrotu gospodarczego zwykłego i profesjonalnego, trzeciego rodzaju obrotu gospodarczego, tzw. obrotu mieszanego z udziałem konsumentów. W nauce prawa gospodarczego pojęcie konsumenta nie ma sprecyzowanej jednoznacznie treści.

Czym jest konsument?

Wśród funkcjonujących w doktrynie prawnych określeń definicji konsumenta, można wyróżnić dwa główne ujęcia. Według pierwszego z nich, za konsumenta uważa się osobę fizyczną, która zużywa towar lub usługę w celu niezwiązanym z jej działalnością gospodarczą. Ta definicja zawęża pojęcie konsumenta do konsumenta-nieprofesjonalisty (konsument sensu stricto). Drugie określenie konsumenta (sensu largo) postuluje, aby włączyć w jego zakres również inne osoby (oprócz osób fizycznych), jeżeli są nieprofesjonalistami i dokonują czynności w celu niezwiązanym z działalnością gospodarczą. Obydwie definicje kładą nacisk na główne aspekty zagadnienia konsumpcji, tj. proces nabycia towarów, a także odseparowanie konsumpcji od działalności gospodarczej.

Tożsamą konstrukcję zawiera art. 221 k.c. , który za konsumenta uważa osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Z tej pojemnej definicji wynika, iż przepis art. 221 k.c. znajduje zastosowanie do wszystkich czynności prawnych dokonywanych z udziałem konsumentów.

Kodeksowa definicja nie jest jednak jedyną występującą w polskim porządku prawnym. Pozakodeksowe przepisy szczególne, które posługują się pojęciem konsumenta, wyłączają możliwość zastosowania definicji z k.c. W ten sam sposób należy traktować także przepisy posługujące się innymi zwrotami niż konsument, takie jak np. ustawa o usługach turystycznych, używająca pojęcia „klient”, czy też ustawa o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, która posługuje się terminem „kupujący”.

Model przeciętnego konsumenta

Z pojęciem konsumenta wiąże się także tematyka modelu „przeciętnego konsumenta”. W przeszłości kwestia ta nie była jednoznacznie przyjmowana w orzecznictwie i doktrynie . Aby ustalić ten model przydatne wydaje się sięgnięcie do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dawniej Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości) oraz do tzw. „Dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych” czyli dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r.

Zgodnie z pkt 18 preambuły do dyrektywy 2005/29/WE za przeciętnego konsumenta uznaje się osobę dostatecznie dobrze poinformowaną oraz dostatecznie uważną i ostrożną, z uwzględnieniem czynników społecznych, kulturowych i językowych, zgodnie z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości. Jeżeli jednak jakieś praktyki rynkowe są wymierzone w grupę konsumentów, która jest szczególnie podatna na daną praktykę ze względu na określone cechy, to praktyka taka powinna być oceniana z punktu widzenia przeciętnego członka tej grupy.

Do polskiego prawa definicja normatywna „przeciętnego konsumenta” została wprowadzona przez ustawę o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, będącą implementacją dyrektywy 2005/29/WE, chociaż sama dyrektywa nie zawierała takiej definicji. Zgodnie z art. 2 pkt 8 ustawy przeciętny konsument jest dostatecznie dobrze poinformowany, uważny i ostrożny, przy czym oceny dokonuje się z uwzględnieniem czynników społecznych, kulturowych, językowych i przynależności danego konsumenta do szczególnej grupy konsumentów, przez którą rozumie się dającą się jednoznacznie zidentyfikować grupę konsumentów, szczególnie podatną na oddziaływanie praktyki rynkowej lub na produkt, którego praktyka rynkowa dotyczy, ze względu na szczególne cechy, takie jak wiek, niepełnosprawność fizyczna lub umysłowa. Poprzez taką definicję, polski ustawodawca dąży do zrealizowania zasługujących na aprobatę wytycznych unijnego prawodawcy, których celem jest ochrona najsłabszych z działających na rynku podmiotów.

Ciekawym zagadnieniem wydaje się rozbieżność europejskiego i polskiego modelu przeciętnego konsumenta. Na rozbieżność między tymi modelami wskazał Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyroku z 8.06.2009 r., zauważając, iż profesjonalne reklamy są obecne w Polsce znacznie krócej niż w krajach Europy zachodniej, przez co polski konsument nie posiada odpowiedniego dystansu i nie jest w takim samym stopniu odporny na reklamy jak konsument mający z ich emisją styczność praktycznie przez całe życie.

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *