Prawa i obowiązki oskarżonego w procesie karnym

Oskarżonym jest osoba, przeciwko której wniesiono do sądu akt oskarżenia, bądź co do której prokurator złożył do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego. Katalog praw i obowiązków oskarżonego na tle polskiej procedury karnej jest rozbudowany. Postaram się w tym artykule dokładnie objaśnić niektóre z nich. Na wstępie pragnę zaznaczyć, że wszystkie opisywane przeze mnie prawa oraz obowiązki stosuje się także do podejrzanego.

Obowiązki nakładane na oskarżonego

Obowiązki nałożone na oskarżonego w procesie karnym ograniczają jego prawa i wolności osobiste zawarte w Konstytucji RP. Pierwszym z nich jest obowiązek poddania się oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała. Oględziny takie powinny być dokonane przez osobę tej samej płci, w przypadku, gdy mogłyby wywołać u oskarżonego uczucie wstydu.

Ustawodawca wyszczególnia również, że od osoby postawionej w stan oskarżenia można również pobierać odciski palców, fotografować ją oraz okazywać w celach rozpoznawczych innym osobom (okazanie). Kolejnym obowiązkiem jest przymusowe poddanie się badaniom psychiatrycznym lub psychologicznym oraz badaniom połączonym z zabiegami wykonywanymi na jego ciele ( z wyłączeniem zabiegów chirurgicznych), na zarządzenie organu procesowego. Badania takie mają być wykonywane przez pracownika służby zdrowia. Po trzecie od oskarżonego można także pobrać wymaz ze śluzówki policzków. Zabiegu tego dokonuje funkcjonariusz Policji. W celu ich egzekwowania organy procesowe wyposażone są w możliwość użycia środków przymusu bezpośredniego.

Kolejnym obowiązkiem, jaki został nałożony na osobę oskarżonego pozostającego na wolności jest wymóg stawienia się na każde wezwanie organu procesowego w toku postępowania. Konsekwencją niewywiązania się z tego obowiązku jest możliwość zatrzymania i przymusowego doprowadzenia oskarżonego do organu procesowego. Jest on obowiązany także do każdorazowego zawiadomienia organu prowadzącego postępowanie w danym stadium, o zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu ma dłużej niż 7 dni.

Prawa oskarżonego

Jeśli chodzi o prawa w jakie został wyposażony oskarżony, są one ściśle związane z zasadą domniemania niewinności oraz z zasadą prawa do obrony.

Przede wszystkim oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności, ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niewinność. Udowodnienie winy spoczywa na organach ścigania karnego. Jeśli one nie dostarczą wystarczającej liczby dowodów na winę oskarżonego, sąd rozstrzygnie na jego korzyść. Oskarżony ma także prawo do odmowy składania wyjaśnień, a zaistnienie takiego stanu rzeczy nie może być interpretowane przez organy procesowe na jego niekorzyść. W każdym stadium postępowania karnego oskarżony, który nie włada jeżykiem polskim ma prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza.

Najważniejszym prawem oskarżonego jest prawo do obrony. Może on bronić się samodzielnie lub skorzystać z pomocy adwokata lub radcy prawnego. Oskarżony, który nie ustanowił pełnomocnika może skorzystać z tzw. ‘’prawa ubogiego’’, czyli może żądać, aby wyznaczono mu obrońcę z urzędu , jeżeli nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla siebie i utrzymania swojej rodziny.

W przypadku, gdy oskarżony jest tymczasowo aresztowany, może on także porozumiewać się ze swoim obrońcą bez obecności innych osób lub korespondencyjnie. Prawo to ograniczone jest w postępowaniu przygotowawczym, kiedy to prokurator może zastrzec na okres maksymalnie 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania, że kontakt oskarżonego z obrońcą odbywał się będzie przy obecności jego samego lub osoby przez niego wyznaczonej.