Prawo dostępu do informacji publicznej

Prawo dostępu do informacji publicznej ściśle wiąże się z zasadą jawności działania władz publicznych. Zasada dostępu do informacji publicznej jest obecnie traktowana jako jedna z podstawowych zasad wszystkich demokratycznych państw, dlatego też wspólnota europejska uznała ją za jedno z podstawowych praw człowieka. Prawo do informacji zostało zawarte w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Zgodnie z art. 54 ust. 1 „każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji”. Art. 61 Konstytucji przyznaje  obywatelowi prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

Ponadto prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. Nie jest to prawo bezwzględne, bowiem ograniczenie tego prawa jest dopuszczalne, ale wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. Tryb udzielania informacji publicznej określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulamin.

Podstawowym, ale nie jedynym aktem regulującym zasady dostępu i  tryb udzielania informacji publicznej w Polsce jest ustawa z dnia 6 września 2001 o dostępie do informacji publicznej. Ustawa ta konkretyzuje postanowienia Konstytucji w tej materii. Zgodnie z art.1 w/w ustawy informację publiczną stanowi każda informacja o sprawach publicznych.

Podmioty

Obowiązane do udostępniania informacji publicznej są podmioty będące w posiadaniu takich informacji.

Są nimi władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, w szczególności:

1. organy władzy publicznej,
2. organy samorządów gospodarczych i zawodowych,
3. podmioty reprezentujące zgodnie z odrębnymi przepisami Skarb Państwa,
4. podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego,
5. podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów.

Ponadto obowiązane do udostępnienia informacji publicznej są organizacje związkowe i pracodawców reprezentatywne oraz partie polityczne.

Przedmiot

W myśl art. 6 udostępnieniu podlegają informacje publiczne, a w szczególności informacje o:

1. polityce wewnętrznej i zagranicznej,
2. władzy publicznej oraz innych podmiotach wykonujących zadania publiczne,
3. zasadach funkcjonowania w/w  podmiotów,
4. danych publicznych (w tym dokumentów urzędowych),
5. majątku publicznym, i sposobie pokrywania strat.

Dokumentem urzędowym w rozumieniu ustawy jest treść oświadczenia woli lub wiedzy, utrwalona i podpisana w dowolnej formie przez funkcjonariusza publicznego w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego, w ramach jego kompetencji, skierowana do innego podmiotu lub złożona do akt sprawy.

Forma

Informację publiczna udostępnia się w trzech podstawowych formach:

1. ogłaszania informacji publicznych, w tym dokumentów urzędowych, w Biuletynie Informacji Publicznej,
2. udostępniania na wniosek oraz w formie wyłożenia lub wywieszenia, bądź poprzez zainstalowanie w miejscach ogólnie dostępnych urządzenia umożliwiającego zapoznanie się z informacją,
3. wstępu na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów (np. wstęp na sesję rady gminy) oraz udostępnianie materiałów, w tym audiowizualnych i teleinformatycznych, dokumentujących te posiedzenia,

Dostęp do informacji publicznej co do zasady jest bezpłatny. Jeżeli w wyniku udostępnienia informacji publicznej na wniosek, podmiot obowiązany do udostępnienia ma ponieść dodatkowe koszty związane ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we wniosku, podmiot ten może pobrać od wnioskodawcy opłatę w wysokości odpowiadającej tym kosztom. Zakazane jest ustalanie tzw. opłat administracyjnych w formie aktu prawa miejscowego. Opłaty powinny mieć charakter zindywidualizowany. Udostępnianie informacji publicznej na wniosek powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, w terminie nie dłuższym niż 14 dni. Wyjątkowo termin ten może zostać przedłużony do 2 miesięcy.

Odmowa udostępnienia informacji publicznej następuje w drodze decyzji, na które służy odwołanie, a następnie skarga do sądu administracyjnego. Jeżeli organ nie jest w posiadaniu danej informacji, powinien zawiadomić o tym stronę na piśmie. Następuje to w formie informacji, a nie decyzji. Warto zauważyć, iż zgodnie z ustawą każdy „kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, nie udostępnia informacji publicznej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”. Ustawa przewiduje więc sankcję karną za nieudzielenie informacji publicznej.

Ograniczenia

Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych (klauzula „tajne” i „ściśle tajne”) oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych (np. tajemnica adwokacka, lekarska).

Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu ze względu na:

1. ochronę ważnego interesu gospodarczego państwa,
2. prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy (ograniczenie to nie dotyczy informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania funkcji, oraz przypadku, gdy osoba fizyczna lub przedsiębiorca rezygnują z przysługującego im prawa).

Nie można, z zastrzeżeniem pkt 1 i 2, ograniczać dostępu do informacji o sprawach rozstrzyganych w postępowaniu przed organami państwa, w szczególności w postępowaniu administracyjnym, karnym lub cywilnym, ze względu na ochronę interesu strony, jeżeli postępowanie dotyczy władz publicznych lub innych podmiotów wykonujących zadania publiczne albo osób pełniących funkcje publiczne – w zakresie tych zadań lub funkcji.

Ograniczenia dostępu do informacji w sprawach, o których mowa, nie naruszają prawa do informacji o organizacji i pracy organów prowadzących postępowania, w szczególności o czasie, trybie i miejscu oraz kolejności rozpatrywania spraw.

Stan prawny na dzień 8 marca 2013 r.