Prokurent w postępowaniu upadłościowym i naprawczym

Prokura, jako instytucja prawa prywatnego, jest jedną z możliwości działania w cudzym imieniu, czyli typem pełnomocnictwa. Prokura, uregulowana w art 1091 – 1099 KC, stanowi jednak szczególny typ pełnomocnictwa.

Po pierwsze, udzielić go może tylko i wyłącznie przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców.

Po drugie prokurent nabywa tym samym niezwykle szerokie umocowania, dużo szersze od umocowania wynikającego z pełnomocnictwa ogólnego (najszerszego przecież z pełnomocnictw powszechnych).

Prokurent

Prokurent nabywa bowiem umocowanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w imieniu udzielającego tej prokury przedsiębiorcy, a więc ma prawo do dokonywania zarówno czynności zwykłego zarządu, jak i czynności ten zwykły zarząd przekraczających. Natomiast niezwykle istotnym sformułowaniem dla tego artykułu, jest stwierdzenie, iż prokurent nabywa umocowania do czynności sądowych i pozasądowych, ale związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Złożenie wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości

Pierwszym zagadnieniem wartym poruszenia jest, czy prokurent ma prawo złożyć do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości reprezentowanego przez siebie przedsiębiorstwa.

W art. 20 ust. 2 pkt.2 ustawy Prawo Upadłościowe i Naprawcze, do złożenia wniosku o upadłość osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, uprawniony jest każdy, kto ma prawo je reprezentować.

Jedną z czynności, do których prokurent jest uprawniony, jest bez wątpienia reprezentowanie przedsiębiorstwa. Jednakże przepis ten należy rozumieć w ten sposób, iż wniosek o upadłość mogą złożyć członkowie organów specjalnie powołanych do reprezentowania osoby prawnej, a więc m. in. członkowie zarządu, bądź dyrektor.

Wynika to literalnego brzmienia art. 1091 KC (zaakcentowanego już powyżej), iż prokurent nabywa umocowania do czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Bez wątpienia złożenie przez prokurenta wniosku o upadłość nie można uznać za działanie, które ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa, bowiem postępowanie upadłościowe kończy się przecież jego likwidacją.

Oczywiście można podnosić tutaj argument, iż taki zakaz powinien dotyczyć tylko wniosku o upadłość likwidacyjną. Natomiast prokurent powinien móc złożyć wniosek o upadłość z możliwością zawarcia układu, bowiem takie postępowanie nie prowadzi do likwidacji przedsiębiorstwa, tylko do zawarcia układu z wierzycielami w celu odroczenia, oddłużenia bądź zmniejszenia zadłużenia.

Takie stanowisko powinno być jednak odrzucone, bowiem w pewnych określonych przypadkach postępowanie układowe automatycznie może zostać przemienione w postępowanie likwidacyjne (art 286, 289PUiN), bądź też nawet sam układ może przewidywać likwidację majątku dłużnika (tzw. układ likwidacyjny z art 271 PUiN).

Czy prokurent może złożyć wniosek o wszczęcie postępowania naprawczego?

Osobną kwestię stanowi pytanie, czy prokurent może złożyć wniosek o wszczęcie postępowania naprawczego. W tym jednak przypadku, wydaje się, że należy przychylić się do stanowiska, iż prokurent może taki wniosek złożyć.

Postępowanie naprawcze, w żaden sposób nie prowadzi do zakończenia działalności przedsiębiorstwa, a bez wątpienia procedura taka ma nie dopuścić do ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa.

Bez wątpienia takie działanie prokurenta nie tylko mieściłoby się w granicach czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, ale nawet byłoby próbą przedłużenia jego działalności.

Kiedy prokura wygasa?

Zgodnie z art.1097§2 KC prokura wygasa z mocy prawa wskutek ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy. Jest to uregulowanie nie do końca trafne, bowiem, ostatecznie nie wynika z niego czy prokura wygasa w momencie ogłoszenia upadłości zarówno likwidacyjnej jak i układowej, czy tylko likwidacyjnej.

Teza, iż prokura wygasa tylko wraz z ogłoszeniem upadłości likwidacyjnej była uzasadniania stwierdzeniem, iż przepisy dotyczące prokury w KC są starsze niż prawo upadłościowe, a więc należy tutaj stosować art 543PUiN (zawarty w przepisach przejściowych tej ustawy), który mówi iż „Ilekroć w przepisach odrębnych jest mowa o „postępowaniu upadłościowym”, rozumie się przez to postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego”.

Taka argumentacja jest jednakże ciężka do przyjęcia, czemu dał wyraz Sąd Najwyższy, który stwierdził, iż „Przepis art. 1097 k.c. nie jest więc przepisem odrębnym w rozumieniu art. 543 i 544PUiN., gdyż nie użyto w nim określenia „postępowanie upadłościowe”, lecz posłużono się terminem „ogłoszenie upadłości”, co ma miejsce niezależnie od tego, czy upadłość ogłoszono w celu likwidacji majątku upadłego, czy zawarcia układu”.

Oznacza to więc, iż z chwilą ogłoszenia zarówno upadłości likwidacyjnej jaki i układowej prokura wygasa automatycznie, z mocy prawa i wygaśnięcie prokury nie wymaga żadnych czynności ze strony prokurenta lub przedsiębiorcy.3

W tej samej uchwale, Sąd Najwyższy stwierdził ponadto, iż w toku postępowania upadłościowego nowa prokura także nie może być ustanowiona.

Stwierdzenie to jest łatwe do zrozumienia, w przypadku, gdy sąd ogłosił upadłość likwidacyjną, bowiem jednym ze skutków takiego postanowienia, jest utrata przez upadłego prawa do zarządu własnym majątkiem, które to prawo przejmuje syndyk.

Ustanowienie prokurenta przez upadłego byłoby bezskuteczne z mocy prawa, a dodatkowo także bezcelowe, bowiem prokurent i tak nie mógłby prowadzić przedsiębiorstwa, jako że weszło ono w skład masy upadłości zarządzanej przez syndyka.

Ogłoszenie upadłości układowej

W wyniku ogłoszenia upadłości układowej, upadły co do zasady zachowuje prawo zarządu nad swoim majątkiem i ma prawo dokonywać czynności zwykłego zarządu, natomiast tylko do czynności przekraczających zwykły zarząd, upadły potrzebuje zgody nadzorcy sądowego (art. 76PUiN).

Oczywiście sama czynność udzielenia prokury, jest bez wątpienia czynnością przekraczającą zwykły zarząd, a więc upadły musiałby uzyskać zgodę nadzorcy sądowego, bowiem bez takiej zgody udzielenie prokury byłoby, na mocy art.&77.ust.1PUiN, nieważne.

Sąd Najwyższy, stanowiąc, iż prokura nie może być udzielona, także w postępowaniu układowym, w taki sposób uzasadniał swoje stanowisko: Prokurent z mocy ustawy może dokonywać wszystkich czynności sądowych i pozasądowych dotyczących przedsiębiorstwa upadłego, poza wymienionymi w art. 1093KC, z istoty zarządu własnego wynika zaś, że na każdą czynność przekraczającą zwykły zarząd powinien mieć zgodę nadzorcy sądowego.

Ustanowienie w takiej sytuacji prokury godziłoby w bezpieczeństwo obrotu, gdyż osoba trzecia mogłaby skutecznie dokonywać w zasadzie wszystkich czynności z prokurentem, a nadzorca sądowy zostałby pozbawiony istotnego prawa do zatwierdzania takiej czynności.

Nawet gdyby zastrzec przy ustanowieniu prokurenta, że następuje to za zgodą nadzorcy i że na każdą czynność przekraczającą zwykły zarząd prokurent będzie musiał uzyskać jego zgodę, to zastrzeżenie takie będzie nieskuteczne ze względu na art. 1091§2KC. Przepis art.76ust.3PUiN wymaga tylko uzyskania zgody przez upadłego, nie wspomina zaś nic o konieczności uzyskiwania zgody przez prokurenta, nie można więc uznać go za przepis szczególny w rozumieniu art. 1091 § 2KC.5Omawiana tutaj uchwała Sądu Najwyższego wzbudziła spore kontrowersje w doktrynie.

Szczególnie podnoszono, iż często przedsiębiorstwo jest faktycznie prowadzone właśnie przez prokurenta, a sam przedsiębiorca prowadzi go tylko teoretycznie, nominalnie. Ponieważ celem przeprowadzenia postępowania układowego, jest zawarcie i wykonanie układu z wierzycielami, to powinno odbywać się w sposób profesjonalny, a więc przy użyciu prokurenta, który przedsiębiorstwem faktycznie zarządzał.

Argumentacja Sądu Najwyższego

Należy przychylić się do argumentacji podanej przez Sąd Najwyższy. Prokurent, nawet jeśli byłby ustanowiony za zgodą nadzorcy sądowego, mógłby dokonywać czynności bez zgody nadzorcy, co oczywiście byłoby by sprzeczne z art. 76 ust.3 PUiN.

Dodatkowo, należy pamiętać, iż zgodnie z art. 1091§ 2 KC prokury nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich, a więc „osoba trzecia mogłaby skutecznie powoływać się na każdą czynność dokonaną z prokurentem wpisanym do rejestru przedsiębiorców, w zakresie objętym prokurą, a nadzorca sądowy byłby w zasadzie pozbawiony możliwości podważania skuteczności takiej czynności.”

Dodatkowo należy jeszcze nadmienić, iż udzielenie prokury powinno być zgłoszone do rejestru przedsiębiorców. Gdyby dopuścić możliwość udzielania prokury przez upadłego, za zgodą nadzorcy sądowego, to i tak prokurent ten nie mógłby dokonywać czynności przekraczających zwykły zarząd, a rejestr przedsiębiorców nie przewiduje możliwości zaznaczenia w nim takiego ograniczenia zakresu prokury, a więc (za czym przemawia domniemanie prawdziwości wpisów w KRS) czynność dokonana przez prokurenta, bez zgody nadzorcy sądowego z osobą, która nie wiedziała o ograniczeniu tej prokury, byłaby ważna.

Tak więc bez wątpienia Sąd Najwyższy słusznie postanowił o niedopuszczalności udzielania prokury w trakcie trwania postępowania upadłościowego i likwidacyjnego i układowego.9

Ponadto warto zauważyć, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, wobec prokurenta nie można orzec zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, przewidzianego w art. 373 – 377 prawa upadłościowego i naprawczego – Prokurent spółki jawnej jest uprawniony, a nie zobowiązany do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki i nie dotyczą go konsekwencje, o których mowa w art. 373 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze.

Prokurent nie ponosi odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a zatem konsekwencji uchybienia obowiązkowi podjęcia stosownych działań i złożenia wniosku w odpowiednim terminie, ponieważ czynność złożenia wniosku mieści się w zakresie uprawnień prokurenta, a nie jego obowiązków (postanowienie SN z dnia 15 marca 2013 roku, V CSK 177/12LEX nr 1331377).

Na sam koniec warto zastanowić się, czy prokura wygasa także z chwilą rozpoczęcia postępowania naprawczego. Przepisy powszechnie obowiązujące milczą na ten temat. Dlatego można założyć, iż w trakcie postępowania naprawczego prokura nie tylko nie wygasa, ale przedsiębiorca może także udzielić nowej prokury w trakcie trwania takiego postępowania.

Źródła:

 Miczek Zbigniew, Załucki Mariusz, Niektóre zagadnienia prokury na tle nowego prawa upadłościowego i naprawczego. Teza nr 1. LEX 44057/1

uchwała SN z dn. 21 lipca 2006 r , III CZP 45/06 ,

 Zienkiewicz Dorota, Glosa do uchwały SN z dnia 21 lipca 2006 r., III CZP 45/06. Teza nr 2, LEX 61031/2

 Miczek Zbigniew, Załucki Mariusz, Niektóre zagadnienia prokury na tle nowego prawa upadłościowego i naprawczego. Teza nr 2. LEX 44057/2

uchwała SN z dn. 21 lipca 2006 r , III CZP 45/06 ,

Witosz Antoni, Prokura a upadłość po wejściu w życie prawa upadłościowego i naprawczego. Teza nr 8, LEX 59977/8

uchwała SN z dn. 21 lipca 2006 r , III CZP 45/06 ,

Ibidem

Uliasz R, Komentarz do art. 109(1)-109(9) ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, LEX 2010