Przedawnienie wierzytelności a zabezpieczenie hipoteką
Czasami występują sytuacje, w których wierzytelność została stwierdzona prawomocnym tytułem egzekucyjnym, lecz przedawniła się z uwagi na upływ czasu. Dla wierzyciela co do zasady oznacza to niemożliwość przymusowego dochodzenia zaspokojenia. Jednakże zabezpieczenie wierzytelności hipoteką może zapobiec takim problemom, nawet jeśli egzekucji nigdy nie wszczęto.
Bieg przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem, ugodą sądową albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd wynosi w każdym wypadku dziesięć lat, a roszczeń o świadczenia okresowe należne w przyszłości – trzy lata. Bieg przedawnienia rozpoczyna się z dniem uprawomocnienia się orzeczenia.
Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne- tak stanowi art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
Stosowanie tego przepisu nie zależy od sposobu powstania hipoteki. Między innymi oznacza to, że uzyskanie na nieruchomości dłużnika hipoteki przymusowej chroni wierzyciela – w odniesieniu do tej nieruchomości – przed skutkami przedawnienia zabezpieczonej wierzytelności. Upływ terminu przedawnienia w omawianym przypadku rodzi tylko takie konsekwencje, że ogranicza możliwość prowadzenia egzekucji do przedmiotu hipoteki, gdyż w takim przypadku następuje przekształcenie odpowiedzialności osobistej dłużnika w odpowiedzialność rzeczową.
Dłużnik rzeczowy nie może skutecznie podnosić zarzutu przedawnienia co do całości roszczenia
Przepis art. 77 wyłącza skutki przedawnienia zabezpieczonej wierzytelności w takim zakresie, w jakim wierzycielowi na podstawie hipoteki przysługuje prawo do zaspokojenia z obciążonej nieruchomości. Zgodnie z art. 77 zd. 1 u.k.w.h. hipoteka pozostaje w mocy niezależnie od tego, jak długo istnieje i jest wymagalna zabezpieczona wierzytelność. Jeżeli właściciel nieruchomości objętej hipoteką nie jest dłużnikiem osobistym, na podstawie art. 77 zd. 1 u.k.w.h. możliwa jest sytuacja, w której dłużnik osobisty w ogóle nie odpowiada za przedawnioną wierzytelność, a nadal istnieje odpowiedzialność rzeczowa właściciela obciążonej nieruchomości. Wymaga także podkreślenia, że w razie ustanowienia hipoteki przez osobę trzecią, roszczenia wierzyciela o zapłatę, kierowane do dłużnika osobistego i dłużnika rzeczowego, zachowują odrębność prawną m.in. w zakresie biegu terminów przedawnienia i przerwania tego biegu (uchwała SN z 1 kwietnia 2011 r. III CZP 8/11, OSNC 2011/12/130 i wyrok SN z 24 sierpnia 2011 r. IV CSK 570/10, LEX nr 960542).
Reguła wynikająca z art. 77 zd. 1 u.k.w.h. nie dotyczy roszczeń o odsetki. Zgodnie z art. 69 u.k.w.h. hipoteka zabezpiecza mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki. W drodze wykładni przyjmuje się, że chodzi tu o roszczenie z tytułu mogących powstać w przyszłości odsetek za zwłokę. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 listopada 1998 r., I CKN 864/98. OSNC 1999/6/111) zabezpieczenie hipoteczne obejmuje tylko odsetki zwłoki (art. 69 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) i nie dotyczy odsetek kapitałowych. Te ostatnie są w istocie wierzytelnością (dochodem wierzyciela) i muszą być wyraźnie wymienione we wpisie, gdyż zwiększają sumę wyznaczającą granice odpowiedzialności dłużnika hipotecznego (art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Jako świadczenie okresowe odsetki przedawniają się z upływem trzech lat (art. 118 k.c.).
Zgodnie z orzeczeniem SN (II CSK 282/11) przedawnienie roszczenia w stosunku do dłużnika osobistego o odsetki ustawowe za opóźnienie, zabezpieczone przez hipotekę kaucyjną, nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Jak długo hipoteka kaucyjna figuruje w księdze wieczystej, wierzyciel może liczyć na ich zaspokojenie z nieruchomości.
Podsumowując przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą tylko skutki w sferze obligacyjnej. Nie pozbawia natomiast wierzyciela hipotecznego uprawnienia do zaspokojenia się z nieruchomości, co oznacza, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie przysługuje zarzut przedawnienia, i to niezależnie od tego, czy jest też dłużnikiem osobistym, czy tylko rzeczowym.
Odpowiedzialność rzeczowa jest wyłączna, dłużnik osobisty może bowiem obronić się zarzutem przedawnienia, jeżeli nie jest jednocześnie dłużnikiem rzeczowym (art. 117 k.c.). Jeżeli nim jest, a dojdzie do przedawnienia i dłużnik zgłosi taki zarzut, to będzie odpowiadał tylko rzeczowo, a sąd, uwzględniając powództwo, ograniczy, zgodnie z art. 319 k.p.c., jego odpowiedzialność do obciążonej nieruchomości.
