Przesłanki wniesienia skargi indywidualnej do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu jest organem sądownictwa międzynarodowego, który został powołany w 1998 r., do kontroli przestrzegania praw zapisanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i jej protokołach dodatkowych. Został utworzony na mocy konwencji, w której zostały zawarte jednocześnie jego kompetencje i sposób funkcjonowania.

Polska ratyfikowała EKPC 19 stycznia 1993 r. i od tego momentu jest związana jej postanowieniami. Każdy, kto uważa, iż stał się ofiarą naruszenia przez państwo Konwencji lub protokołów, może wystąpić ze skargą. Należy jednak pamiętać, że muszą zostać spełnione przesłanki warunkujące dopuszczalność skargi.

Otóż Trybunał może przyjąć skargę każdego człowieka, który został pokrzywdzony przez jedno z państw będące stroną konwencji. Co ciekawe, osoba ta powinna pozostawać pod jurysdykcją tego państwa, ale nie musi być jego obywatelem. Skargę może złożyć osoba fizyczna, osoba prawna lub grupa osób. W orzecznictwie podkreśla się, że może to być również osoba potencjalnie pokrzywdzona, która jeszcze nie padła ofiarą, ale występuje duże prawdopodobieństwo, że w przyszłości może dojść do naruszenia praw – np. kobiety w sprawach aborcji.

Kiedy Europejski Trybunał Praw Człowieka rozpatruje skargę?

Trybunał rozpatruje skargę dopiero, kiedy zostaną wyczerpane wszystkie krajowe środki odwoławcze. Wyczerpanie drogi sądowej następuje wówczas, gdy strona skorzystała z wszelkich możliwych zwyczajnych środków odwoławczych, tj. apelacji, zażalenia, odwołania. Nie ma natomiast konieczności wyczerpania nadzwyczajnych środków odwoławczych, np. występowania z wnioskiem o wznowienie postępowania, ułaskawienia, czy skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich.

Wyjątkami są kasacja w sprawach karnych i skarga kasacyjna w sprawach cywilnych (jeśli przysługiwały), które pomimo iż w prawie polskim są nadzwyczajnymi środkami odwoławczymi, to Trybunał uznał ich wniesienie za konieczne do rozpatrzenia przez niego skargi.

Kto może wnieść skargę? Direct victim

Skargę może złożyć tylko direct victim, czyli osoba bezpośrednio pokrzywdzona. Wyjątkowo, gdy taka osoba nie ma fizycznej możliwości złożenia skargi (np. osadzony w więzieniu), może to zrobić w jej imieniu inna osoba. Należy ją wnieść przed upływem 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia wydanego na skutek wniesienia apelacji, kasacji lub odwołania od decyzji. Decydują daty wydania decyzji i wpływu skargi do Trybunału.

Skarga dotyczyć może tylko działań lub aktów władz publicznych, np. sądów, organów administracji, parlamentu, które miały miejsce, gdy Polska była związana postanowieniami Konwencji. Nie można zatem wnieść skargi na działania osób fizycznych, prywatnych osób prawnych czy innych prywatnych jednostek organizacyjnych. Stroną, przeciwko której występujemy ze skargą, jest państwo polskie.

W skardze należy wskazać konkretną decyzję, czy czynności państwa naruszające prawa skarżącego gwarantowane Konwencją. Tym samym można tylko domagać się przestrzegania praw, które są zapisane w Konwencji, czyli: prawa do życia, zakazu tortur i innego nieludzkiego traktowania lub karania, zakazu bezprawnego pozbawienia wolności, rzetelnego procesu sądowego, niedopuszczalnej ingerencji władz w życie prywatne i rodzinne, wolności sumienia i wyznania, wolności słowa, swobody organizowania się i zgromadzeń, poszanowania mienia, własności, prawa do nauki, prawa do wolnych wyborów, swobody poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, prawa do opuszczania kraju, włączając w to swój własny.

Czy skarga może być anonimowa?

Skarga nie może być anonimowa, jednak nie oznacza to, że zawsze musi być podpisana z imienia i nazwiska. Trybunał uznał np. skargę podpisaną „miłośnik spokoju”. Skarżący nie może nadużyć prawa do wniesienia skargi. Trudno jednak w praktyce stwierdzić takie nadużycie. Trybunał ocenia wtedy motywy, które skłoniły osobę do wniesienia skargi. Ponadto, jeżeli skarga jest w sposób oczywisty nieuzasadniona, zostaje odrzucona. Trybunał nie rozpatruje skargi identycznej ze skargą już rozpatrzoną.

Nie może być ona również przedmiotem postępowania przed innym międzynarodowym organem lub trybunałem – np. przed Komitetem Praw Człowieka. Trybunał nie rozpozna również skargi, w której skarżący nie doznał znaczącego uszczerbku, chyba że wymaga tego poszanowanie praw człowieka.