Rejestracja kościoła lub związku wyznaniowego

Na fali polskiej transformacji ustrojowej powstała ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, która wprowadziła możliwość rejestracji nowego kościoła bądź związku wyznaniowego. Ustawa ta umożliwiła realizację prawa do wolności sumienia i wyznania, które jest bardzo istotnym elementem katalogu uprawnień w nowoczesnym państwie i stanowi kanon praw również na płaszczyźnie prawa międzynarodowego.

Kto prowadzi rejestr kościołów i związków wyznaniowych?

Rejestr kościołów i innych związków wyznaniowych w obecnym stanie prawnym prowadzi Minister Administracji i Cyfryzacji. Prawo do wniesienia wniosku o wpis do rejestru przysługuje co najmniej 100 obywatelom polskim posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych.

Oprócz wniosku należy złożyć deklarację o utworzeniu kościoła lub innego związku wyznaniowego, a także listę wnioskodawców, która musi zawierać ich notarialnie poświadczone podpisy potwierdzające treść wniosku i deklaracji oraz dane osobowe każdego z wnioskodawców.

Co musi zawierać wniosek o utworzeniu kościoła?

Wniosek musi zawierać:

• wspomnianą wyżej listę,
• informację o dotychczasowych formach życia religijnego i metodach działania kościoła lub innego związku wyznaniowego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• informację o podstawowych celach, źródłach i zasadach doktrynalnych, obrzędach religijnych,
• adres siedziby kościoła lub innego związku wyznaniowego oraz dane osób wchodzących do kierowniczych organów wykonawczych,
• statut zawierający m. in. teren działania i siedzibę władz, źródła finansowania, czy sposób reprezentowania na zewnątrz.

Z racji tego, że minimalna liczba wnioskodawców jest znaczna, wprowadzono możliwość powołania komitetu założycielskiego w liczbie przynajmniej 5 osób, reprezentującego wnioskodawców w postępowaniu w sprawie wpisu do rejestru. Choć nie jest to obowiązek, to niewątpliwie warto taki komitet powołać i ułatwić przez to kontaktowanie się w trakcie postępowania. Powołanie komitetu skutkuje tym, że do wniosku trzeba dołączyć jeszcze jeden dokument: podpisany przez wnioskodawców protokół z wyboru komitetu, określający datę i miejsce wyborów wraz z danymi osób wchodzących w jego skład.

Minister Administracji i Cyfryzacji podejmuje decyzję w sprawie wpisu do rejestru w terminie 3 miesięcy od zgłoszenia deklaracji.

W toku postępowania ma prawo żądać od wnioskodawców złożenia wyjaśnień co do treści wniosku i zwracać się do odpowiednich organów państwowych o sprawdzenie prawdziwości zawartych we wniosku danych. W razie stwierdzenia braków lub uchybień w treści wniosku, wyznacza się 2-miesięczny termin na ich uzupełnienie.

Kiedy zapada decyzja o odmowie wpisu?

Decyzja o odmowie wpisu zapada, gdy:

• bezskutecznie upłynął termin do uzupełnienia braków lub uchybień,
• wniosek zawiera postanowienia pozostające w sprzeczności z przepisami ustaw chroniącymi bezpieczeństwo i porządek publiczny, zdrowie, moralność publiczną, władzę rodzicielską albo podstawowe prawa i wolności innych osób.

Powyższe decyzje powinny być wydane w terminie 3 miesięcy od daty wszczęcia postępowania o wpis do rejestru. Po otrzymaniu takiej decyzji można zwrócić się do Ministra z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy, a w dalszej perspektywie złożyć skargę do sądu administracyjnego.

Wpis do rejestru powoduje uzyskanie przez kościół lub związek wyznaniowy osobowości prawnej. Od tego momentu podmiot ten korzysta ze wszystkich uprawnień przyznanych tym kategoriom podmiotów (np. do posiadania cmentarzy, nauczania religii) i podlega obowiązkom określonym w ustawach (m. in. powiadomienie Ministra i właściwego miejscowo wojewody o utworzeniu jednostki organizacyjnej).

Kiedy następuje wykreślenie z rejestru?

Wykreślenie z rejestru następuje na podstawie decyzji Ministra, gdy:

• sytuacja prawna i majątkowa podmiotu została uregulowana w odrębnej ustawie (tak np. względem Kościoła Katolickiego),
• podmiot zawiadomił organ rejestrowy o zaprzestaniu swojej działalności,
• podmiot utracił cechy warunkujące uzyskanie wpisu do rejestru,
• stwierdzono prawomocnym wyrokiem sądu, że działalność kościoła lub innego związku wyznaniowego rażąco narusza prawo lub postanowienia statutu.

Wedle informacji podanych na stronie internetowej Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, na dzień 29 października 2013 r. w Polsce zarejestrowanych jest 158 kościołów i związków wyznaniowych.