Spółka cywilna – zagadnienia ogólne

Pochodzenie spółki cywilnej w polskim prawodawstwie bierze swój początek z Kodeksu Napoleona (dalej jako: KN). O spółce stanowiły art. 1832-1873 KN. Już wtedy miała ona specyficzną formę bowiem była kontraktem (a więc jedynie umową), przez który dwie lub więcej osób godziło się do dania jakiejś rzeczy na „współkę” w celu podzielenia się zyskiem jaki może wyniknąć.

Spółka cywilna w Polsce

Spółka cywilna w Polsce jest jedyną w swoim rodzaju instytucją prawną na skalę Europy. Przykładowo w Niemczech jest to jedna ze spółek osobowych, natomiast w naszym kraju spółka cywilna jest umową, a więc jedynie stosunkiem zobowiązaniowym.

Zgodnie z art. 331 kodeksu cywilnego ustawa może nadawać zdolność prawną poszczególnym jednostkom organizacyjnym. W przypadku spółki cywilnej brak jest takiego przepisu co musi prowadzić do wniosku, że w naszym systemie prawnym spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej.

Skutkuje to brakiem możliwości stosowania przepisów o osobach prawnych wobec spółki cywilnej. Poza tym, charakterystyczne jest położenie przepisów regulujących ten typ umowy, bowiem znajdują się one w kodeksie cywilnym (art. 860 k.c. – 875 k.c.). Nie znajdziemy o tej spółce najmniejszej informacji w kodeksie spółek handlowych.

Do czego zobowiązuje umowa spółki cywilnej?

Z umieszczenia przepisów regulujących spółkę cywilną w kodeksie cywilnym wynika, że do zawarcia umowy spółki potrzeba zgodnych oświadczeń woli dwóch lub więcej stron. Umowa spółki zobowiązuje strony do wykonania tego co zostało w niej postanowione, a więc spółka cywilna jest zawierana w celu dążenia do osiągnięcia jakiegoś celu, przede wszystkim gospodarczego. W przypadku niewykonania zobowiązania drugiej stronie umowy spółki przysługuje odpowiednie roszczenie.

Brak podmiotowości prawnej spółki decyduje o braku posiadania przez nią zdolności sądowej, procesowej, upadłościowej, układowej i wekslowej. Spółka ta nie ma również statutu przedsiębiorcy ani w rozumieniu art. 431 k.c., ani art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej.

Za przedsiębiorców uważa się natomiast wspólników spółki cywilnej w wymiarze wykonywanej przez nich działalności. Nie może być ona również podmiotem uprawnionym w zakresie publicznoprawnym, np. nie może uzyskać licencji na wykonywanie transportu drogowego (por m.in.wyrok WSA w Warszawie z dnia 19 października 2006 r., VI SA/Wa 1161/06). Spółka nie jest także przedsiębiorcą rejestrowym (art. 36 ustawy o o krajowym rejestrze sądowym), bowiem spółka cywilna nie podlega rejestracji w rejestrze przedsiębiorców. (wpisowi do rejestru przedsiębiorców podlegają natomiast wspólnicy tej spółki) jak również nie może prowadzić działalności pod własną firmą (nazwą), bowiem pod nią działają zawsze wyłącznie wspólnicy.

Od powyższej reguły istnieją jednak wyjątki w poszczególnych dziedzinach prawa:

Na gruncie prawa pracy spółka cywilna może posiadać podmiotowość prawną, a więc może być pracodawcą i to zarówno dla swojego wspólnika jak i osoby trzeciej. W pierwszym przypadku należy jednak zaznaczyć, w przypadku zatrudnienia wspólnika przez spółkę cywilną przedmiotem obowiązków pracowniczych wspólnika wobec spółki nie może wchodzić prowadzenie spraw spółki bądź jej reprezentacja. Należy to bowiem do zwykłych obowiązków wspólnika w spółce cywilnej.

Kolejnym ograniczeniem jest niemożność podpisania umowy o pracę między spółką i wspólnikiem gdy chodzi o świadczenie usług na rzecz spółki, a świadczenie tych usług stanowi jednocześnie wkład wspólnika do spółki. Posiadanie na gruncie prawa pracy podmiotowości prawnej przez spółkę ma tę konsekwencję, że posiada ona zdolność sądową i procesową przed sądem pracy. Jeżeli jednak pracownik pozywa taką spółkę jako pracodawcę, przyjmuje się, że powinien pozwać wspólników spółki.

Na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług stwierdza się podmiotowość spółki cywilnej na gruncie prawa podatkowego (jest podatnikiem podatku VAT).

Kto może być wspólnikiem spółki cywilnej?

Umowa spółki musi być zawarta pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami, jest to ograniczenie minimum, brak jest natomiast ograniczenia maksimum podmiotów.

Oczywiście wspólnikiem spółki cywilnej może być:

• osoba fizyczna,
• osoba prawna,
• jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, ale posiadająca zdolność prawną.

Najczęściej umowę spółki zawierają osoby fizyczne. Co do zasady, aby zawrzeć umowę spółki wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych. W przypadku jednak spełnienia wymogu prawidłowej reprezentacji, umowę spółki cywilnej mogą również zawrzeć osoby z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych – np. osoby, które ukończyły 13 lat lub ubezwłasnowolnieni częściowo. Natomiast należy zaznaczyć, iż jeżeli dojdzie do sytuacji, że w spółce pozostanie jeden wspólnik (np. przez wypowiedzenie umowy bądź śmierć jednego z dwóch wspólników i niewstąpienie do spółki spadkobierców zmarłego) spółka ulega automatycznemu rozwiązaniu.

Sporządzenie umowy spółki cywilnej jest opodatkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych, przy czym obowiązek ten spoczywa na wspólnikach spółki. Podstawą opodatkowania jest wartość wkładów do spółki, zaś stawka podatku to 0,5%. Umowa spółki cywilnej powinna być sporządzona na piśmie, przy czym jest to forma zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych, a więc w istocie nawet zawarcie umowy spółki cywilnej w formie ustnej będzie ważne. Każda zmiana umowy wymaga tej samej formy (art. 77 § 1 k.c.), chyba że wspólnicy w umowie spółki zastrzegli formę bardziej kwalifikowaną. Również wypowiedzenie umowy spółki wymaga zachowania formy pisemnej dla celów dowodowych, a więc znowu spółka może być wypowiedziana w formie ustnej.