Umowa o pracę a umowy cywilnoprawne
W dobie tzw. „umów śmieciowych”, proponowanych głównie młodym, wchodzącym na rynek pracy osobom, warto zastanowić się czym różnią się umowy cywilnoprawne (najczęściej są to umowy o dzieło, zlecenia i umowy agencyjne) od umowy o pracę. Jakie są elementy istotne umowy o pracę i kiedy, pomimo mylącej nazwy, można stwierdzić, że mamy do czynienia z taką właśnie umową. Dlaczego przedsiębiorcy w ogóle zaczęli stosować umowy cywilnoprawne zamiast umów o pracę? Otóż umowy cywilnoprawne mają na celu przede wszystkim zmniejszenie kosztów prowadzenia przedsiębiorstwa oraz dopasowanie ilości pracowników do aktualnych potrzeb rynku. Jest to bardzo wygodna forma ominięcia przepisów o płacy minimalnej i przepisów prawa pracy, zapewniających pracownikowi szereg uprawnień takich jak np. płatny urlop wypoczynkowy.
Umowa cywilnoprawna – ktoś zyskuje, ktoś traci
Umowa cywilnoprawna w większości przypadków może zostać w każdym momencie wypowiedziana przez każdą ze stron. Z tego przywileju częściej korzysta podmiot zatrudniający, co wywołuje wśród pracowników permanentne uczucie strachu. Z psychiczną niepewnością wiąże się często niechęć do inwestowania w siebie i dalszego kształcenia się w danym kierunku. Również dla banków brak pewnego źródła dochodu jest przesłanką negatywną w procesie uzyskania kredytu.
Należy jednak pamiętać, że z treści art. 22 kodeksu pracy wynika, że nie nazwa czyni umowę umową o pracę, ale szereg przesłanek specyfikujących stosunek pracy. Tak więc, w świetle prawa, za stosunek pracy uważa się zobowiązanie wzajemne, gdzie pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Elementami rozróżniającymi stosunek pracy od stosunku zobowiązaniowego nawiązanego na podstawie umowy prawa cywilnego, jest konieczność wykonywania pracy pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym i jest to główny i najważniejszy wyznacznik tego, z jaką umową mamy do czynienia, ponieważ w pozostałych typach umów wykonawca sam określa sobie tryb i kolejność wykonywanych zadać zmierzających do wykonania zobowiązania.
Praca na podstawie kodeksu pracy powinna być wykonywana osobiście
Pracownik nie może delegować innej osoby, która w jego imieniu będzie świadczyć pracę na rzecz pracodawcy. Stosunek pracy definiowany w kodeksie pracy nie może również przyjmować formy wolontariatu. Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest wypłata pracownikowi wynagrodzenia. Strony nie mogą umówić się na brak wynagrodzenia, gdyż byłoby to niezgodne w ustawą. Co innego natomiast z umowami cywilnoprawnymi, w przypadku których umowa może regulować stosunek prawny w sposób dowolny.
Jak już wspomniano stosunek zobowiązaniowy spełniający warunki zawarte w art. 22 kodeksu pracy jest stosunkiem pracy bez względu na nazwę umowy. W art. 22 § 4 wyraźnie zaznaczono, iż nie jest możliwe zastąpienie umowy o pracę spełniające przesłanki z art. 22 § 1 umową cywilnoprawną.
W związku z tym pracownik zatrudniony na podstawie źle nazwanej umowy, w rzeczywistości w świetle przepisów prawa pracy jest pracownikiem i przysługuje mu roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy. Pozew należy wnieść do sądu pracy – sądu rejonowego właściwego dla pozwanego albo przed sąd właściwy dla miejsca, w którym praca jest, była lub miała być wykonywana lub przed sąd miejsca zakładu pracy. Pozew ten jest wolny od opłat. Sąd w takiej sytuacji ma obowiązek brać pod uwagę wszystkie elementy umowy oraz okoliczności faktyczne w jakich praca była wykonywana.
O powyższym fakcie warto pamiętać, gdy nieuczciwy pracodawca rozwiąże z nami nagle, z błahego powodu, zawartą umowę cywilnoprawną. Konsekwencje udowodnienia, iż w istocie mieliśmy do czynienia ze stosunkiem pracy, mogą być dla pracownika bardzo korzystne: wypłata wynagrodzenia za nadgodziny, odszkodowanie za zwolnienie naruszające przepisy prawa pracy, a nawet nakazanie pracodawcy przywrócenia pracownika do pracy.
