Kim jest współuczestnik sporu? Jakie prawa ma współuczestnik?

Proces cywilny charakteryzuje się tzw. dwustronnością postępowania, czyli istnieniem strony powodowej i pozwanej. Ta zasada, jako jedna z nielicznych, nie doznaje wyjątków.

Oznacza ona to, iż konieczne jest występowanie powoda i pozwanego w postępowaniu, jednakże każda strona może składać się z kilku osób – np. dwóch pozwanych (np. przy wspólnikach spółki cywilnej).

Taka kumulacja osób po stronie powodowej lub pozwanej nosi miano współuczestnictwa procesowego.

O dopuszczalności współuczestnictwa przesądza sam kodeks postępowania cywilnego w art. 72 § 1: Kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych.

Współuczestnictwo procesowe bierne, czynne i materialne

W zależności od tego, po której stronie następuje kumulacja, wyróżnia się współuczestnictwo procesowe bierne – po stronie pozwanej oraz współuczestnictwo procesowe czynne – po stronie powodowej.

Z kolei współuczestnictwo materialne wskazuje na to, iż kumulacja powstaje wskutek istnienia więzi wewnętrznej między współuczestnikami, czyli dane prawa lub obowiązki są współuczestnikom wspólne albo prawa lub obowiązki są oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. Natomiast współuczestnictwo formalne opiera się na więzi zewnętrznej, które generuje tylko podobieństwo danego stanu prawnego.

Konieczne jest łączne istnienie przesłanek:

• roszczenia lub zobowiązania są jednego rodzaju,
• roszczenia lub zobowiązania są oparte na jednakowej (podobnej) podstawie faktycznej i prawnej.
• sąd musi być właściwy dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, ale też właściwy jednocześnie dla wszystkich roszczeń lub zobowiązań łącznie.

Współuczestnictwo jednolite

W doktrynie w ramach współuczestnictwa materialnego klasyfikuje się jako osobny rodzaj instytucji tzw. współuczestnictwo jednolite. Jego istota, uzasadniająca wyróżnienie, polega na tym, iż wydany w sprawie wyrok będzie dotyczył wszystkich współuczestników w sposób niepodzielny.

Natomiast współuczestnictwo konieczne wiąże się z tym, że sprawa może się toczyć tylko łącznie na rzecz lub przeciwko kilku osobom. Należy także wspomnieć o współuczestnictwie konkurencyjnym, które jest kumulacją w ramach podmiotowego przekształcenia powództwa i interwencji głównej.

Kim jest współuczestnik?

Współuczestnik – jak zostało wspomniane wcześniej – jest po prostu jedną z osób, występującą po danej stronie powodowej lub pozwanej. W związku z tym, jego prawa są równe i tożsame w porównaniu do praw innych podmiotów.

Dlatego, kiedy pozwanymi są dwaj wspólnicy spółki cywilnej, to mogą oni osobno skarżyć orzeczenie, wnosić wnioski dowodowe czy dokonywać innych dyspozycji. Mówi się wręcz o zasadzie samodzielności działania współuczestników, ponieważ każdy z nich występuje we własnym imieniu. Dlatego też podjęte czynności procesowe nie wywołują żadnych skutków prawnych wobec innych współuczestników.

Wspomniana zasada doznaje jednak wyjątków przy współuczestnictwie jednolitym i czynności procesowe podmiotu są również skuteczne wobec współuczestników niedziałających w procesie, chyba że chodzi o zrzeczenie się roszczenia, uznanie powództwa i zawarcie ugody. Te trzy instytucje dla swej skuteczności potrzebują zgody wszystkich współuczestników.

Drugim wyjątkiem od zasady samodzielności jest to, iż w postępowaniu apelacyjnym w granicach zaskarżenia sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki są dla nich wspólne.