Zatarcie skazania

Głośną stała się ostatnio w mediach kwestia zatarcia skazania za sprawą nauczycielki, która po zabójstwie jednego ze swoich uczniów, wykonaniu kary i odczekaniu kolejnego odcinka czasu, potrzebnego do zatarcia, powróciła do czynnej pracy zawodowej związanej z szeroko pojętą edukacją.

Czym zatem jest to głośne zatarcie skazania, według jakich reguł się odbywa i jakie są jego konsekwencje?

Co to jest zatarcie skazania?

Zatarcie skazania jest nierozerwalnie związane ze współczesnym prawem karnym. Jego ideą jest umożliwienie uprzednio skazanemu powrót do życia w społeczeństwie – po odpowiednio długim okresie czasu – i usunięcie wzmianki o skazaniu z Krajowego Rejestru Karnego (rejestru skazanych).

Zgodnie bowiem z art. 14 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym, dane osobowe usuwa się zeń m.in. wtedy, gdy dojdzie do zatarcia skazania – czy to z mocy prawa, czy na podstawie zarządzenia sądu.

W przypadku nauczycieli mianowanych i dyplomowanych jednym z warunków nawiązania stosunku pracy jest wprost wymieniony w ustawie (art. 10 ust. 5 pkt 4 Karty Nauczyciela) wymóg niekaralności za przestępstwo umyślne.

Prawomocne skazanie za takie przestępstwo jest zaś dla każdego nauczyciela powodem wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa, bez konieczności podejmowania jakiejkolwiek czynności ze strony pracodawcy czy pracownika (art. 26 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela).

Jakim zatem cudem możliwy jest powrót do pracy nauczyciela po zbrodni najcięższego kalibru, a wiec po zabójstwie (zabójstwo w wielu postaciach)?

Zatarcie skazania w świetle prawa

Zatarcie odnosi efekt od konkretnego momentu wskazanego w ustawie. Może ono nastąpić z mocy prawa, a więc bez zarządzenia sądu, bądź też na mocy takiego właśnie zarządzenia.

Konstytucja przewiduje także zatarcie jako konsekwencję zastosowania prezydenckiego prawa łaski. Od tego momentu obowiązywać zaczyna fikcja prawna, zgodnie z którą do popełnienia czynu zabronionego w ogóle nie doszło.

Ciekawe komplikacje mogą tutaj powstać na kanwie twierdzenia o popełnieniu czynu zabronionego i przestępstwa zniesławienia – wszak zniesławiający przypisuje eks-skazanemu określone postępowanie i to w dodatku w sensie prawnym nieprawdziwe.

Komplikacje tego rodzaju były przedmiotem rozważań międzywojennej doktryny prawa karnego. W dzisiejszych czasach wydaje się, że trudno byłoby wydać wyrok skazujący w sprawie o zniesławienie w przypadku kolizji opisywanej fikcji prawnej z rzeczywistością, choć nie jest to wykluczone.

Po ilu latach od przestępstwa następuje zatarcie skazania?

W przypadku orzeczenia kary pozbawienia wolności – czy to terminowej, czy 25-letniej – skazanie ulega zatarciu po upływie 10 lat od tej kary wykonania, darowania lub przedawnienia się jej wykonania.

Istnieje przy tym możliwość zwrócenia się do sądu o zarządzenie zatarcia skazania już po 5-letnim terminie, lecz warunkiem jest wysokość orzeczonej kary (nie więcej niż 3 lata pozbawienia wolności) oraz przestrzeganie przez skazanego porządku prawnego.

Możliwe jest także zatarcie skazania po orzeczeniu kary dożywotniego pozbawienia wolności, również po upływie 10 lat. Wiąże się to z tym, że co do zasady możliwe jest w takim przypadku ubieganie się (po 25 latach) o warunkowe przedterminowe zwolnienie od wykonania kary.

Przy spełnieniu dodatkowych warunków, które można określić jako przestrzeganie porządku prawnego, kara taka może zostać uznana za wykonaną. Warto przy tym zaznaczyć, że na podstawie art. 77 § 2 k.k. granica 25-letnia może być odpowiednio podwyższona.

Jeśli orzeczono grzywnę bądź karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje po 5 latach od kary wykonania, darowania lub przedawnienia jej wykonania.

Również wtedy sąd może – na wniosek – zadecydować o zatarciu już po 3 latach przy spełnieniu analogicznych wymogów jak w przypadku kary pozbawienia wolności. Jeśli zaś od wymierzenia kary w wyroku odstąpiono, zatarcie nastąpi po roku od wydania prawomocnego orzeczenia.

Odmienne reguły dotyczą sytuacji warunkowego zawieszenia wykonania kary. Zatarcie uregulowano tutaj jednolicie – następuje ono z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby (art. 76 § 1 k.k.).

Zgodnie z art. 108 k.k. do zatarcia może dojść jedynie wtedy, gdy w odpowiednim dla danego rodzaju kary terminie nie popełniono innego przestępstwa. W takiej sytuacji jest dopuszczalne jedynie jednoczesne zatarcie wszystkich skazań – termin zatem odpowiednio się wydłuży.

Sytuacje, gdy do zatarcia skazania nigdy nie dojdzie

Podobną logiką kierował się ustawodawca formułując art. 107 § 6 k.k., zgodnie z którym nie może dojść do zatarcia skazania przed wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem wykonania środka karnego. W konsekwencji, jeśli środek karny określonego rodzaju zostanie orzeczony na zawsze, do zatarcia nie dojdzie (co do zasady) nigdy.

Drugi wyjątek od zatarcia przewiduje wprowadzony w 2005 r. art. 106a k.k. Stanowi on wprost, że przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności nie podlega nigdy zatarciu, jeśli pokrzywdzonym był małoletni poniżej lat 15. Jedynym warunkiem jest wymierzenie kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania